De reacties afgelopen zondag op het overlijden van Nelson Mandela waren gevarieerd. Zowel premier Netanjahoe als president Peres spraken lovend over de man die een bloedige burgeroorlog in Zuid-Afrika heeft weten te voorkomen. In Ha’aretz noemt Gideon Levy beide leiders daarop ‘hypocriet’ omdat Israël in de jaren 1970 en ’80 wapens heeft geleverd aan het apartheidsregime, Peres was daarbij betrokken. “Geen van beiden heeft het recht om een grafrede uit te spreken,” vonniste Levy. (Ze lijken naar hem te hebben geluisterd, zie verderop in deze column). In Ha’aretz schreef Benjamin Pogrund, voormalig plaatsvervangend hoofdredacteur van de Rand Daily Mail, over zijn persoonlijke relatie met Mandela. Mandela was advocaat, wat ongewoon was voor een zwarte man in die tijd, bezat een auto (ook ongewoon) en zag er, goedgekleed als hij was, uit als een playboy, aldus Pogrund. In 1961, na een half gelukte zwarte staking, besloot Mandela over te gaan tot gewapend verzet. Pogrund beschrijft vooral hoe beminnelijk en edelmoedig Mandela tegenover hem was, en dat hij, al steunde hij de Palestijnse strijd, niet anti-Israël was.
Twintig tot vijfentwintig procent van de Zuid-Afrikaanse Joden is op alija gekomen, zo’n 25.000 mensen, want er bestond een stevige, zionistische Joodse gemeenschap. Telfed, de Zuid-Afrikaanse Zionistische Federatie in Israël, vertegenwoordigt hen. Nadat Mandela in 1994 tot president was gekozen, bezocht hij een synagoge in Capetown en deed een oproep aan de Joden die naar Israël waren geëmigreerd, terug te keren naar Zuid-Afrika, waar ze nodig waren om het land op te bouwen. Daar is geen of weinig gehoor aan gegeven. Wel steunde Mandela Israëls ‘recht om te bestaan’. In 1999 bezocht hij Israël en drong er bij de Arabische landen op aan, het bestaan van Israël te accepteren.
Volgens de vice-voorzitter van Telfed, Doron Kline, hebben Mandela’s opvolgers in het ANC een anti-Israël-atmosfeer in Zuid-Afrika gecreëerd. In 2001 was er de beruchte Wereldconferentie Tegen Racisme, waar Joodse en Israëlische jongeren zich bijzonder onbehaaglijk voelden door de eenzijdige resolutie waarin ‘zionisme’ werd gelijkgesteld aan racisme. In 2010 riep de Zuid-Afrikaanse regering zijn ambassadeur terug, na de noodlottige afloop van de Turkse Gaza-flotilla. Mandela koesterde hoop op een betere toekomst en streefde naar verzoening; het huidige ANC lijkt volgens Kline het gedachtegoed van Mandela te hebben losgelaten.
Twee of drie weken geleden werd bekend dat de Netanjahoe’s er nogal een exorbitante leefstijl op na houden. Naast de officiële residentie in Jeruzalem zijn er nog twee privé-woningen, waarvan het onderhoud voor rekening van de belastingbetaler is. Vooral posten als een waterrekening van 81.000 shekel voor de villa in Caesarea (3 x zo hoog als van een gemiddeld huishouden), pistache-ijs voor 2.700 dollar per jaar en geurkaarsjes voor 2.000 dollar, trokken de aandacht. Wat de kaarsen betreft, de reacties op Facebook en Twitter ‘dat het kennelijk erg stinkt in de residentie’ volgden pijlsnel. Misschien om de verontwaardiging over zijn uitgaven te ondervangen, liet Netanjahoe deze week weten niet aanwezig te zullen zijn bij de begrafenis van Mandela, “omdat het te veel zou kosten”, wegens onder andere de uitgebreide beveiliging die mee moest. Deze mededeling stuitte op nog veel meer hoon en verontwaardiging, vooral omdat hij aanvankelijk wel zou gaan, en er al een driemanschap ter voorbereiding naar Zuid-Afrika was gezonden. Ook Peres zou van de partij zijn, maar die bleek op advies van zijn arts thuis te moeten blijven vanwege griep. Tenslotte is Yuli Edelstein, de voorzitter van de Knesset, naar Zuid-Afrika gereisd. Edelstein, die zelf als voormalige refusenik jaren in werkkampen en gevangenissen in de Sovjet-Unie heeft doorgebracht, lijkt me een waardige vertegenwoordiger van Israël, dus als die meteen was gekozen was er niets aan de hand geweest. Nu wel. De Joodse gemeenschap van Zuid-Afrika, die Israël vanuit zijn eigen moeilijke financiële positie jarenlang trouw gesteund heeft, is gepikeerd door het ‘kosten’argument. Te meer omdat het echtpaar Netanjahoe wel bij de begrafenis van Margareth Thatcher was, waarbij een vliegtuig met speciaal geïnstalleerd tweepersoonsbed geen kostenargument bleek te zijn. Ook internationaal doet deze blunder Israël geen goed.
En Israëli’s geloven geen moer van deze smoes. Men begrijpt best dat Netanjahoe ambivalente gevoelens koestert ten aanzien van Mandela die in 1997 zei “onze vrijheid is niet volledig zonder de vrijheid van de Palestijnen” en die de Libische dictator Khadaffi tot het eind toe heeft gesteund. We begrijpen ook dat hij weinig zin heeft om in Zuid-Afrika uitgejouwd te worden. Maar had hij dat niet van tevoren kunnen bedenken? En eenmaal bedacht, had hij dat niet eerlijk kunnen zeggen? Het lijkt wel of Netanjahoe enigszins autistisch is, zo weinig beseft hij hoe zijn ongeloofwaardige uitingen internationaal overkomen.
De Twitteraar die schreef: ‘Misschien kan Netanjahoe thuis een geurkaarsje aansteken ter herinnering aan Mandela’, spreekt uit veler naam.
