Dit jaar had ik een bijzondere sedermaaltijd, dankzij S., een sympathiek lid van Kol Haneshama, die zeven alleenstaande leden van de sjoel had uitgenodigd voor een potluck seder bij hem thuis. Iedereen bracht een gerecht voor acht personen mee, ofwel een aantal flessen wijn.
Ik koos voor een grote schotel in de oven geroosterde groentes van velerlei kleur. Helaas brandde de eerste schotel aan doordat ik intussen aan de telefoon werd geroepen door iemand met een depressieve bui. Waarbij ik vergat de oven uit te zetten. Gelukkig had ik zoveel van alles gekocht dat ik nog een tweede versie kon bereiden, die er godzijdank goed uit kwam.
Het huis waar de seder werd gegeven, lag aan de rand van de wijk Aboe Tor, een gemengd Joods-Arabische wijk, net in het Joodse gedeelte. Tussen de flatgebouwen op een heuvel bevond zich een klein onaanzienlijk Arabisch gebouw, waarin een onverwacht Duizend-En-Een-Nachterig appartement school: een lange smalle eetkamer met een gewelfd plafond, waar precies een lange eettafel in paste, beschenen door een oriëntaalse lamp van kleurig glas, die onze gastheer, die vaak in Turkije komt en de taal spreekt en schrijft, vandaar had meegenomen. Hij vertelde dat zijn woning waarschijnlijk ooit een opslagplaats was geweest. De vorige eigenaar had het pand laten renoveren met behoud van alle Arabische details, zoals de koepelgewelven in ieder vertrek, maar wel met eigentijds sanitair en keuken.
S. had iedereen van tevoren per mail laten weten dat dit een ruimdenkende seder zou worden:
"Het is maar al te gemakkelijk om iedereen die de seder anders doet dan jij, weg te zetten: iedereen die het traditioneler en halachischer doet dan ik, is een rigide extremist; en iedereen die meer ontspannen en vernieuwend te werk gaat, is slechts één matsebal verwijderd van totale assimilatie.
Reb Boenim van Pesisha opperde ooit dat ieder mens twee verschillende briefjes in zijn twee zakken moest dragen. Op het ene briefje staat: “De wereld is om mijnentwege geschapen” – een goede boodschap in tijden dat we ons niks en waardeloos voelen. De tekst op het andere briefje: “Ik ben slechts stof en as” – daar kunnen we naar kijken als we teveel naast onze schoenen gaan lopen, ons beter dan een ander voelen. Zo kunnen we op dezelfde wijze morgen bij de seder twee denkbeeldige briefjes in onze zakken hebben.
Op het ene briefje staat: “pesach, matsa, maror”. Volgens de traditie hebben we, wanneer we deze drie zaken hebben genoemd, onze plicht vervuld. Als we dat beseffen, kunnen we meer relaxed zijn over de volgorde waarin iemand anders zijn/haar matse met charoset eet, of over het al dan niet lezen van de passages met de numerieke exegese of er nou in werkelijkheid 50, 200 of 250 plagen zijn geweest.
De tekst op het andere briefje luidt: “In iedere generatie zou ieder mens zich moeten voelen also ze zelf zojuist uit Egypte zijn gekomen.” Pesach is het altijd relevante verhaal van onze persoonlijke en collectieve bevrijding; impliciet over het recht van ieder mens en ieder volk op bevrijding uit hun Egypte, hun onvrijheid, hun beperkingen. Als we dat maar onthouden kunnen we verdraagzamer zijn wanneer de seder waar we aanzitten, nogal lang duurt, of als het belangrijk is voor sommigen om uitgebreid bij een bepaald onderdeel te verwijlen.”
Zo was de toon gezet. Alle aanwezigen waren gevaccineerd, wel belangrijk om te vermelden. We kwamen allemaal binnen met mondkapjes op, maar die werden al spoedig om de hals gehangen. We deelden herinneringen aan onze seder van het vorig jaar – wat voor bijna alle acht aanwezigen een allenige Zoom-seder was geweest, iedereen thuis met de laptop of tablet op het witte tafelkleed – en aan de seder van het jaar daarvoor, die ik me met geen mogelijkheid meer kon herinneren, weggevaagd door anderhalf jaar lockdown, wat bij mij een soort geheugenverlies had opgeleverd.
Het werd een echte bevrijdingsseder. Bijna iedereen gaf wel een commentaar of een interpretatie van een stuk tekst en we aten de lekkerste kippensoep die ik in tijden heb gegeten (geheim van het recept: een kalkoennek, heel veel groentes die er later worden uitgezeefd, kurkuma, snufje kerrie, een snuif witte peper in plaats van zwarte en een uur of vier/vijf zachtjes laten sudderen op het allerlaagste pitje.)
Toen we de deur openden voor Elijahoe keken we uit op de Oude Stad, geflankeerd door west- en oost-Jeruzalem, een zee van lichtjes in de donkere nacht. We waren om half acht begonnen en eindigden keurig even na middernacht, het voordeel van een verdraagzame seder. De uitslag van de vierde verkiezingen was al ongeveer bekend, daar hoefden we geen ruzie over te maken, we waren allemaal even geschokt, vooral over het feit dat extreemrechtse partijen als de Nationaal-Religieuze Partij met reactionaire ideeën over vrouwen, homo´s en Arabieren nu deel uitmaken van de Knesset. En we voorspelden somber, ondanks alle heftige protesten van de afgelopen anderhalf jaar, een nieuwe regering Netanjahoe.
Daar ziet het nu ook naar uit. President Rivlin heeft dinsdag, ondanks de morele bezwaren die hij heeft aangaande een premier die is aangeklaagd vanwege corruptie en vertrouwensbreuk, het mandaat om een nieuwe meerderheidsregering samen te stellen aan Netanjahoe moeten geven. De demissionaire premier kreeg de steun van 52 Knessetleden. Achter Lapid als formateur stonden 45 Knessetleden; Bennett kreeg er zeven. Rivlin heeft er weinig vertrouwen in, het lijkt hem onmogelijk dat een van beide kampen een meerderheidsregering zal kunnen vormen: "Na vier verkiezingen heeft de democratie zichzelf uitgeput", zei hij. De persoon van Netanjahoe is het grote struikelblok – verschillende partijleiders willen niet met hem in één regering. Andere partijen willen niet met Arabische partijen. Als de Likoed een andere leider zou aanwijzen, zou er meer mogelijk zijn.
Dezelfde maandag begon voor de districtsrechtbank het verhoor van de getuigen à charge in de rechtszaak tegen Netanjahoe. Hoewel hij via zijn advocaten had geprobeerd niet aanwezig te hoeven zijn, sommeerde de rechtbank dat hij in ieder geval aanwezig moest zijn bij het lezen van de aanklacht door openbaar aanklager Liat Ben-Ari (v). Aldus geschiedde, dat duurde een half uur. Buiten het gerechtsgebouw demonstreerden voor- en tegenstanders van de premier, zorgvuldig uit elkaar gehouden door de politie.
