Wat is erger dan een gewelddadige staat? Antwoord: een mislukte staat.

Dus zo bekeken, althans vanuit het perspectief van gewone burgers, kun je beter in Iran wonen dan in Irak, en beter in Egypte dan in Libië. Over leuk hebben we het dan al lang niet meer, maar meer over de gradaties van chaos en terreur. In Iran kun je gearresteerd worden voor het lopen zonder sluier en is ophanging aan de orde van de dag, maar er worden ook boeven gevangen, er komt nog water uit de kraan en de straatverlichting doet het nog. In de mislukte staten Irak en Libië ben je zelfs daar niet zeker meer van.

De ontwikkeling van het Westerse denken over de staat, volgt de lijn van bovenbedoelde gradaties van (on)georganiseerdheid. Algemeen wordt Thomas Hobbes (eerste helft 17e eeuw) wel beschouwd als degene die pleitte voor sterk centraal staatsgezag als middel tot het garanderen van een minimum aan orde en veiligheid voor de burgers. Daarvoor moest het geweldsmonopolie, dat wil zeggen het exclusieve recht op het gebruik van geweld, bij de staat worden gelegd.

Hobbes staat dus voor de stap van mislukte of non-existente staat naar staat, terwijl hij zich nog niet zo bekommerde over misbruik van het staatsmonopolie op geweld. Het risico van interne gewelddadigheid van de staat ten opzichte van de eigen burgers interesseerde hem niet zo.

Dat kwam pas in de tweede helft van de 17e eeuw met John Locke, die fundamentele rechten voor de burger formuleerde, zoals vrijheid van godsdienst en meningsuiting en vergadering, met een bijbehorende plicht voor de staat om die te respecteren. De ordelijke gewelddadige staat maakte daarmee plaats voor een ordelijke fatsoenlijke staat.

Tot zover de ontwikkeling van een staat in positieve richting, maar uiteraard kunnen staten de verschillende gradaties van staatsvorming ook in de verkeerde richting doorlopen. Bij Turkije lijkt dit het geval te zijn: dat stond op het punt om de route van Hobbes naar Locke te doorlopen, maar heeft met Erdogan rechtsomkeert gemaakt.

Ik ben er wel eens bang voor dat dat met Israël ook gebeurt. Je kon naar mijn overtuiging met betrekking tot Israël tot voor kort wel spreken van een fatsoenlijke staat – met de niet onbelangrijke aantekening erbij dat dit gold voor zover je een Joodse ingezetene bent. Maar op dit moment gaat het veel over inperking van culturele uitingen en vrijheden voor de eigen ingezetenen. Een failed state zal Israël niet gauw worden, maar wordt hier misschien wel de weg terug van Locke naar Hobbes ingeslagen?