We willen het zo graag horen: dat in de Oudheid Joden weliswaar, net als Grieken en Romeinen, slaven hielden, maar dat ze dat op een net wat humanere manier deden.
De slavernij gaat de volgende week weer volop aan de orde komen, want aan de seider met Pesach vertellen we hoe we slaven waren in Egypte. En hoe we bevrijd zijn, maar altijd een gevoeligheid gehouden hebben voor wat het betekent om slaaf te zijn.
Bij die gevoeligheid koesteren we de gedachte dat er verschillende manieren zijn om slaven te houden. Voor de Romeinen bijvoorbeeld, telde het leven van een slaaf in het geheel niet. Illustratief voor de complete eer- en rechteloosheid van Romeinse slaven was de gebruikelijke straf voor hen, namelijk de kruisiging. Die werd onder meer toegepast om de opstand van de slavenleider Spartacus (rond 72 voor het begin van de jaartelling) met harde hand neer te slaan. Het leidde tot de kruisiging van ruim 6.000 slaven langs de weg van Capua naar Rome.
Zo’n totale ontkenning van de menselijkheid van slaven zou niet passen bij de voorschriften uit de Tora, waarin staat dat de landgenoten die zichzelf als slaaf verkocht hadden omdat zij hun schulden niet meer konden betalen, in het sjabbatjaar (eens in de zeven jaar) moesten worden vrijgelaten. En over de sjabbat als wekelijkse rustdag staat geschreven dat die bedoeld is voor iedereen, ook voor slaven, knechten en vreemdelingen, en zelfs voor het vee.
Maar historisch-wetenschappelijke bevindingen lijken weinig over te laten van dat bijna idyllische beeld; in de praktijk zijn deze voorschriften waarschijnlijk niet zo gehouden als ze geschreven staan. Zelfs uit rabbijnse discussies over die teksten, zo zegt onderzoeker Stoutjesdijk uit Tilburg, blijkt dat de regels helemaal niet werden nageleefd.
Dat is misschien een tegenvaller voor ons zelfgevoel. Blijft over dát we het zo graag willen: de bevordering van humane verhoudingen binnen onze soms meedogenloze sociaal-economische stelsels. Laten we dat vooral blijven willen, en als het Pesachverhaal ons daarbij helpt: blijf het verhaal vertellen.
