Wat betekent dit Jiddische woord nu echt? Zolang ik het ken, heeft het voor mij een sympathieke klank. Zo van: het kan wel zijn dat er allerlei theorieën zijn, en regels en procedures moeten worden doorlopen, maar daar wordt niemand blijer van; ons probleem lossen we nu op met het oog op de gewenste effecten.
Enig speurwerk leert dat het woord is afgeleid van het Hebreeuwse woord tachliet, met als betekenissen doel, einde, grens. Via het Jiddisch is tacheles in het Nederlands en het Duits terechtgekomen, waar het staat voor klare taal, onomwonden spreken. Iemand die tacheles spreekt, neemt geen blad voor de mond en komt op een verstandige manier ter zake.
Wat mij erin aanspreekt, is het pragmatische en doelgerichte, en de combinatie daarvan met verstand. Het is dus niet het simplisme van ‘niet-lullen-maar-poetsen’, van mensen die graag daadkracht zien en daar liever niet bij nadenken. Want tacheles doet wel degelijk aan reflectie, maar dan gekoppeld aan actie. En het is al helemaal niet plat materialistisch, wat sommige mensen associëren met de notie van pragmatisme.
Ik kom op het woord tacheles omdat ik me op dit moment voor een lezing verdiep in het Amerikaanse pragmatisme van John Dewey. Zijn werk benadrukt dat het handelen van mensen het permanente oriëntatiepunt is voor wat we kunnen zeggen over de wereld. Alles wat een mens kent, doet, denkt, leert, weet is te relateren aan de betekenis die dat heeft voor zijn handelen.
Het sympathieke en zelfs bevrijdende daarvan is dat theorie en theoretiseren als opzichzelfstaande beschavingswaarden sterk worden gerelativeerd. Dat impliceert wel een weigering om mee te gaan in het optrekken van theoretische, academische ivoren torens en ander moeilijk gedoe dat in Europa vanaf Plato en Aristoteles eeuwenlang doorging voor intellectueel leven en diepgang.
Niet alleen pragmatistische Amerikanen als Dewey en zijn voorganger William James keerden zich daarvan af, ook Europese Joden moesten daar wat tegenover zetten. Het ‘Tacheles reden’ is zo zelfs officieel in het Duitse woordenboek beland.
