In de komende tentoonstelling “Een Reis door Joodse Werelden,” die vanaf 16 oktober in de Bibliotheca Rosenthaliana te zien zal zijn en waaraan ik in deze column de afgelopen maanden zeer regelmatig aandacht heb besteed, vechten de grote topstukken om de aandacht van de bezoeker. Daardoor zou zomaar vergeten kunnen worden dat de kleine topstukken minstens zo interessant kunnen zijn. Hier een voorbeeld daarvan, uit de achttiende eeuw.
In 1712 startte een kunstenaar uit Trebitsch, in Moravië, met de vervaardiging van Hebreeuwse handschriften, geschreven met zogenaamde Amsterdamse letters. Dat zijn letters die bewuste kopieën waren van de gedrukte letters uit Hebreeuwse boeken uit Amsterdam. De boeken werden meestal ook vormgegeven als gedrukte boeken. Deze Moravische kunstenaar heette Arjeh ben Judah Leib en tegenwoordig hebben we nog ongeveer een dozijn handschriften van zijn hand. In de Braginsky-verzameling die in Amsterdam getoond zal worden, bevindt zich een boekje met besnijdenisgebeden van zijn hand, 29 bladen perkament, 12 bij 8,5 centimeter. Het heeft een geïllustreerd titelblad, met een besnijdenistafereel in een synagoge en er komt een andere, veel vreemdere afbeelding in voor.
Op de derde bladzijde is Tobias, de zoon van Tobit afgebeeld. Tobit is de hoofdpersoon in een van de Bijbelse, zogenaamde apocriefe boeken. Om de blindheid van zijn vader Tobit te genezen, heeft Tobias het hart, de lever en de gal van een vis nodig. Hij wordt in het besnijdenisboekje van Arjeh ben Judah Leib uit Trebitsch afgebeeld met een vis op zijn schouder en vergezeld van zijn metgezel, de engel Rafaël, en zijn hond. Het is een wonderlijke afbeelding, die voor zover mij bekend in geen enkel ander besnijdenisboekje voorkomt. Wat is de verklaring? Speciaal in katholieke kring gold Rafaël als beschermengel van kinderen. Het lijkt erop dat de Joodse kunstenaar, die in het katholieke Wenen werkte, dit symbool van bescherming heeft verplaatst naar een Joodse context. Waar hij de afbeelding precies vandaan heeft, is onduidelijk.
Een Reis door Joodse Werelden
Hoogtepunten uit de Braginsky Collectie
Vrijdag 16 oktober, 10:00 – zondag 17 januari 2010, 17:00 uur
http://bc.uba.uva.nl/bc_tentoonstellingen/info.cfm/A477B251-1321-B0BE-A474C838C2E80A8D
Bijzondere Collecties
Oude Turfmarkt 129
1012 GC Amsterdam
Openingstijden: maandag t/m vrijdag 10.00–17.00 uur,
zaterdag, zondag en op feestdagen 13.00–17.00 uur.
