Zondag 25 oktober zal ik voor Crescas een rondleiding geven over een tentoonstelling in de Bibliotheca Rosenthaliana van Hebreeuwse handschriften en gedrukte boeken die mijn werkzame leven, en dientengevolge ook deze column, het afgelopen jaar beheerst heeft. Daar zullen stukken te zien zijn van de Zwitserse verzamelaar René Braginsky, die in veel gevallen hun weerga nauwelijks kennen. In deze column heb ik tot nu toe nauwelijks aandacht besteed aan de geïllustreerde Esther-rollen die in de tentoonstelling getoond zullen worden. Niet persé de mooiste, maar wel de meest tot de verbeelding sprekende rol is een Esther-rol (die ik overigens wel al genoemd heb in een eerdere column), die in zijn geheel getoond zal worden tijdens de tentoonstelling. De tentoonstellingsbouwers breken nu hun hoofd over hoe dat dan precies moet. Het gaat om een rol uit India, die rond 1900 is vervaardigd. De rol is niet minder dan zeven meter en twee centimeter lang en ruim twintig centimeter hoog. Er zijn vijftien stukken perkament voor gebruikt en de rol is op een eenvoudige houten roller gezet.
De rol biedt een unieke mengeling van Indiase en westerse tradities. Tussen de kolommen zijn twintig uitvoerig geïllustreerde panelen opgenomen. De eerste afbeelding toont de lezing van de Megillah in de synagoge en laat zien hoe de voorlezer de rol vasthoudt als ware het een brief, zoals voorgeschreven door de rabbijnen. De mannen die om hem heen staan, dragen allen een fez en de kinderen staan klaar om op trommels te slaan als de naam van de boze Haman wordt uitgesproken. Bovenaan, in het vrouwendeel van de synagoge, zijn vijf vrouwen afgebeeld.
Een aantal taferelen wijkt duidelijk af van in het westen gangbare illustratietradities. Dit is vooral het geval in de afbeeldingen die de wraak van de Joden op hun vijanden laten zien. In veel westerse megillot zien we hoe de overwinnaars bovenop de doden en stervenden staan, een traditie die teruggaat op middeleeuwse bronnen. In deze megillah zijn lichaamsdelen en hoofden afgehakt. Ook is er een scène opgenomen die niet in het Bijbelverhaal voorkomt en evenmin in westerse megillot, waarin Haman voorafgaand aan zijn executie nog aan zijn baard wordt getrokken, bij wijze van openbare vernedering.
De rol is afkomstig van de beroemde Indiase Sassoon familie en is waarschijnlijk vervaardigd voor eigen gebruik. De familie woonde eerst in Bagdad, maar verhuisde in 1832 naar Bombay en zou daar een van de meest prominente, vrome en vermogende Joodse families worden.
Deze en vierentwintig andere Esther-rollen (uit Amsterdam, Venetië, Rome, Lugo, Ancona, andere plaatsen in Italië, het Ottomaanse rijk, Duitsland, Centraal-Europa, Wenen, Praag, de Elzas, Marokko, Bagdad, India, Ioannina (Griekenland), Oost-Europa en Jeruzalem) kunnen van 16 oktober tot 18 januari bewonderd worden naast fraaie geïllustreerde huwelijkscontracten en bijzondere geïllustreerde boeken.
Tot slot een paar afbeeldingen van de hierboven beschreven Esther-rol. Klik op de foto voor een vergrote weergave.
