Op 15 december 2009 werd in Amsterdam naar aanleiding van de tentoonstelling “Een Reis door Joodse Werelden”, nog tot 17 januari 2010 te zien in de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, een colloquium over Joodse boekgeschiedenis georganiseerd. Een gezelschap van internationale specialisten heeft daar verschillende aspecten besproken van de rijke geschiedenis van het Hebreeuwse boek. Een van de teksten die vrij uitgebreid aan bod gekomen is, is het beroemde testament, eigenlijk meer een soort ethische afscheidsbrief, van de Zuidfranse geleerde Judah ben Saul ibn Tibbon (ca. 1120 – ca. 1190), gericht aan zijn zoon Samuel (ca. 1150 – ca. 1230). Beide mannen schreven zelf geleerde traktaten, maar waren vooral bekend als vertalers van Middeleeuwse geleerde teksten die door Joden vaak in het Arabisch waren geschreven. Samuel vertaalde het belangrijkste filosofische werk van Maimonides, de Moreh Nevukhim of “Gids der Verdoolden”, vanuit het Arabisch naar het Hebreeuws.
In het testament komen verhoudingsgewijs veel teksten voor over de omgang met boeken en over het bezit van een bibliotheek (wat in de Middeleeuwen overigens inhield dat men enkele tientallen, tot maximaal enkele honderden boeken bezat):
Judah ibn Tibbon verplicht zijn zoon om iedere maand te controleren welke boeken hij in zijn bezit heeft en welke hij heeft uitgeleend en hij raadt hem aan de boeken goed te organiseren, zodat hij ze goed kan vinden. Ook moet hij er actief op toezien dat uitgeleende boeken worden terugbezorgd, blijkbaar ook omdat dat niet altijd gebeurde.
Er ontstond tijdens het colloquium enige discussie over hoe men in de Middeleeuwen eigenlijk boeken bewaarde, in open boekenkasten of, wat waarschijnlijker lijkt, in gesloten dozen van verschillende grootte, en men besprak een van de grootste problemen in Middeleeuwse bibliotheken, het stelen van boeken, overigens nauw gerelateerd aan de morele verplichting om boeken uit te lenen en de daaraan gerelateerde morele verplichting van de lener het boek terug te brengen.
Over het stelen van boeken bestaat een andere interessante Middeleeuwse tekst, uit de beroemde Machbarot, of Canto’s, van Immanuel uit Rome (ca. 1265 – 1335), wel eens de Joodse Dante genoemd. Daaraan zal ik mijn volgende column wijden.
