De afgelopen week stond voor mij nadrukkelijk in het teken van de opening van de tentoonstelling 'Een Reis door Joodse Werelden: Hoogtepunten uit de Braginsky Collectie', in de tentoonstellingsruimtes van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam aan de Oude Turfmarkt. Aanstaande zondag verzorg ik daar voor Crescas een rondleiding met inleidende lezing. Je zou bij alle waardering voor de Zwitserse verzamelaar bijna vergeten waarom hij in Amsterdam terecht gekomen is, toen hij op zoek ging naar een plek om zijn unieke collectie tentoon te stellen: de Bibliotheca Rosenthaliana, de Joodse bijzondere collectie van de universiteit die zich sinds 1880, toen de erven Leeser Rosenthal aan de stad 6.000 boeken schonken, in Amsterdam bevindt.
In de tentoonstelling is daarom plaats ingeruimd voor meer dan vierendertig werken uit de Rosenthaliana, waaronder 27 'Amsterdamse Schatten'. Een van die Amsterdamse schatten is het werk Excelencias de los Hebreos (over de Deugden van de Joden), dat in 1679 in Amsterdam gedrukt werd. Het is geschreven door Isaac (Fernando) Cardoso (1603–1683). Cardoso werd in Portugal geboren en studeerde als nieuw-christen in Spanje, waar hij filosofie doceerde en promoveerde in de medicijnen. Hij werd al op relatief jonge leeftijd hofarts in Madrid. In 1648 verdween Fernando plotseling uit Madrid en dook op in Venetië, waar hij, voortaan met de naam lsaac Cardoso, tot de Sefardische gemeente toetrad. Hij functioneerde vervolgens van 1652 tot zijn dood in 1683 als arts van het getto van Verona. Hij heeft een aantal belangrijke literaire en polemische werken op zijn naam staan, maar Excelencias is zijn hoofdwerk. Het is een briljante verdediging van het jodendom en het Joodse volk.
Het werk is onderverdeeld in twee delen met elk tien hoofdstukken. Het eerste deel behandelt de deugden van het Joodse volk, onder de volgende noemers:
- Een door God gekozen volk;
- Eén volk;
- Afgescheiden van alle naties;
- Drie van hun natuurlijke eigenschappen (compassie, liefdadigheid, bescheidenheid);
- Besnijdenis;
- De Sjabbat;
- Een Goddelijke wet;
- Profetie;
- Het Heilige Land;
- Getuigen van de Eenheid van God (over Joods martelaarschap, vooral ten gevolge van het handelen van de Inquisitie).
Het tweede deel weerlegt een tiental Christelijke aantijgingen:
- Zij aanbidden valse goden;
- Zij verspreiden een slechte reuk;
- Staarten en bloed (Joden zouden staarten hebben en Joodse mannen zouden menstrueren);
- Zij bidden drie maal daags ten nadele van de niet-Joden;
- Zij overreden niet-Joden tot het Jodendom over te gaan;
- Zij zijn ontrouw aan de heersende macht;
- Zij zijn boosaardig en wreed;
- Zij hebben de tekst van de Heilige Schrift gecorrumpeerd;
- Zij ontheiligen (Christelijke) beelden;
- Zij doden Christelijke kinderen omwille van hun bloed.
In 1994 noemde de historicus Yosef Hayim Yerushalmi Las excelencias de los Hebreos 'a masterpiece of Jewish anti-defamation ... Erudite, passionate, eloquent, it is all the more impressive and interesting as the work of a former Marrano who only came into the full possession and knowledge of his Jewish heritage in middle age. For while the book is, explicitly, a defense of Jewry as a whole, it is also, on a personal level, a justification of his own choice to live as a Jew.' [... een meesterlijke Joodse anti-lastertekst ... Het is een belezen, gepassioneerd en welbespraakt werk, dat nog aan belang wint omdat het geschreven is door een vroegere nieuw-Christen, die zich pas op middelbare leeftijd volledig met zijn Joodse achtergrond kon identificeren. Het is enerzijds een verdediging van het gehele jodendom, anderzijds, op een persoonlijker niveau, een rechtvaardiging van zijn eigen keuze om als Jood te leven.]
