De nieuwe mogelijkheden die de voortschrijdende techniek biedt, leiden tot verhitte discussies over de toekomst van het boek. Aan de ene kant staan de aanhangers van de traditionele vorm, een stapel gevouwen bladen papier, een codex dus, die handzaam is omdat je gevouwen bladen aan de achterkant aan elkaar vastmaakt en daarna zonder veel moeite het hele werk tot je kunt nemen. Aan de andere kant staan de pessimisten over de geschiedenis van het boek, die zo optimistisch zijn over de voordelen van digitale boeken dat ze het traditionele boek al bijna dood verklaren. De laatste groep zingt de glorie van de digitale leesapparaten, de Kindle van Amazon, de Sony e-Reader, en wat Apple’s nieuwe iPad te bieden heeft, weet eigenlijk nog niemand, maar dat het spannend wordt, is wel duidelijk. De gulden middenweg, deze week nog te lezen in de Metro, luidt vaak dat er geen toekomst meer is voor de paperback, maar wel voor het luxe boek. Het idee daarbij is dat de uitmuntende kwaliteit van goed verzorgd drukwerk altijd de voorkeur blijft hebben boven een beeldscherm.
De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik het niet echt weet. Wat ik wel weet, is dat het leven van een bibliothecaris voor de helft van de tijd gevuld wordt met praten over digitaliseringsprojecten. Wetenschappelijke artikelen vinden als pdf een veel grotere verspreiding dan daarvoor en grote hoeveelheden boeken zijn via het onvolprezen Google Books en via een heleboel andere websites van bibliotheken toegankelijk in een mate die vijf jaar geleden nog ondenkbaar was. Ook ik geloof dat het boek het als fysiek object in de nabije toekomst heel zwaar gaat krijgen, maar als je in een willekeurige boekhandel ziet hoe de paperbacks liggen opgestapeld, dan hebben de digitale moderne boeken nog een lange weg te gaan.
Voor deze column wil ik wijzen op een aantal van de spannendste websites op het gebied van het Joodse boek. Letterlijk een ‘mer à boire’ vormt een site die in New York is begonnen door een lid van de Chassidische gemeenschap daar en die ondersteund wordt door een paar vermogende lokale geldschieters: hebrewbooks.org. De officiële uitgevende instantie is de Association for the Preservation of Hebrew Books. Er staan op dit moment ruim 41.000 gedrukte Hebreeuwse boeken op die niet meer vrij verkrijgbaar zijn. Ze zijn doorzoekbaar op hun Hebreeuwse tekst en gratis als pdf te downloaden. Grote bibliotheken stellen hun collecties beschikbaar, wat leidt tot een onvoorstelbaar rijke database in een heel behoorlijke kwaliteit.
Een van die bibliotheken is de Library of the Jewish Theological Seminary in New York. Zij hebben zelf vooral digitale versies van hun handschriften op het web staan: jtslibrarytreasures.org. Een van de topstukken die daar staat is een handschrift uit 1290, het beroemde Machzor uit Esslingen, waarvan de Newyorkers het eerste deel bezitten en de Bibliotheca Rosenthaliana het tweede deel. Ook dat deel is inmiddels digitaal beschikbaar: rosenthalianatreasures.org, waar ook nog een heel serie andere werken uit de Rosenthaliana te vinden is. Op een ander webadres, klik hier, zijn ook nog wat topstukken uit de Rosenthaliana te vinden, waaronder twee fraaie geïllumineerde Haggadot die binnenkort van pas zouden kunnen komen.
Een heel bijzondere website is ook die van de National Library in Jeruzalem, waar veel digitale ‘content’, dat is Engels, is te vinden in een ‘Digitized Book Repository’. Dezelfde instelling heeft ook veel handschriften, en niet alleen uit de eigen verzameling, online staan die via de button ‘Online heritage’ te vinden zijn, net als een grote hoeveelheid geïllumineerde huwelijkscontracten.
Misschien wel de mooiste website van Hebreeuwse boeken is die van de Braginsky Collectie, die hier al vaker langs is geweest. Hier is vooral de grafische presentatie van de Estherrollen, die men op het scherm kan doorrollen, indrukwekkend. Deze site bewijst ook dat een fraai boek, de tentoonstellingscatalogus bij de Braginsky-tentoonstelling met daarin enkele afbeeldingen van hoge kwaliteit, en een website, met daarop alle afbeeldingen van een boek en veel mogelijkheden tot inzoomen en dergelijke, uitstekend samen kunnen gaan.
Concluderend: ik zie de toekomst van het boek als fysiek object met vertrouwen tegemoet, maar geniet van de grotere toegankelijkheid van zeldzame boeken die het internet ons biedt. Laten we maar zien wat de toekomst voor ons in petto heeft.
