Met de meeste krappe meerderheid van 58 tegen 57 stemmen heeft de Knesset dinsdagmorgen een controversiële wet aangenomen die de landelijke overheid de mogelijkheid geeft gemeentes te overrulen die winkels toestemming geven op sjabbat open te zijn.
Minister Arjeh Deri van de ultra-orthodoxe Shaspartij, die aan de regering Netanjahoe deelneemt, heeft zijn zinnen gezet op het bewaken van de sjabbatrust. Er was eerder flink veel gedoe over het werken aan het spoor op de wekelijkse Joodse rustdag. De spoorwegen gaven aan dat het nodig was het onderhoud in het weekend te laten plaatsvinden ter voorkoming van stremmingen tijdens de werkdagen. Ook werden er werkzaamheden verricht aan de nieuwe spoorlijn die Jeruzalem en Tel Aviv met elkaar moet gaan verbinden. Er is weliswaar al een spoorlijn tussen Israëls hoofdstad en de meest mondaine, aan zee gelegen stad van dit land, doch dat is een boemeltje. De nieuwe spoorlijn moet voor een supersnelle verbinding zorgen.
Aan de discussie over het spoor is min of meer een eind gemaakt door af te spreken dat er alleen aan het spoor mag worden gewerkt als de veiligheid in het geding is. Pikoeach nefesj heet dat. Als het leven in gevaar komt, mag je sjabbatwetten overtreden.
De supermarktwet is een gebaar van de Likoed van Netanjahoe naar de ultra-orthodoxie. In ruil daarvoor blijven ze in de regering, waardoor Netanjahoe verder kan met zijn meest rechtse kabinet sinds de oprichting van de staat, als ik de journalisten mag geloven. De partij van Liberman, Israel Betenoe, die deel uitmaakt van de regeringscoalitie, moet niks hebben van de supermarktwet. Die heeft tégen gestemd. Voor de Russische achterban van Liberman is de sjabbat niet zo heilig en winkelsluiting vinden zij alleen maar lastig. Als je doordeweeks hard werkt, moet je toch op enig moment boodschappen doen. Op vrijdag als je een vijfdaagse werkweek hebt óf op sjabbat, als je ook op vrijdag werkt.
Om potentiële tegenstemmers te paaien, mogen benzinestations hun kleine supermarkten openhouden. Plus dat in Tel Aviv niet wordt getornd aan de huidige openstelling van winkels, zo is beloofd. Bij eerdere discussies was dat nog niet zo zeker.
De naderende stemming over de supermarktwet werd een paar keer aangehouden, omdat de meerderheid zeer krap dreigde te worden vanwege het niet meedoen van de partij van Liberman. Enkele parlementsleden die vóór zouden stemmen, zouden namelijk verstek laten gaan vanwege familieomstandigheden. Daardoor zou aanvaarding van de wet in gevaar komen. En daarmee ook de regering Netanjahoe, want het is Arjeh Deri menens met die wet. Die geeft hem straks als minister van Binnenlandse Zaken de bevoegdheid gemeentelijke bepalingen inzake openstelling op sjabbat opzij te zetten. En geloof me, dat gaat hij doen. Hij heeft toegezegd – als ik het goed heb begrepen – reeds bestaande openstellingen niet terug te zullen draaien. Doch Deri is nogal onbetrouwbaar in de ogen van veel Israëli’s, dus dat is afwachten. Wat er dan gebeurt, is onzeker. Wordt sluiting afgedwongen? Komt er dan verzet? De eerste voortekenen zag ik al in onze buurtwinkel, waar een affiche is geplaatst met de tekst: “Ook hier geopend op sjabbat – Vrij Herzliya”.
Veel gemeenten vinden openstelling van groot belang (overigens is in de Arabische sector alles open, die staat buiten deze interne Joodse discussie). Het gros van de Israëli’s is behoorlijk seculier, zij het vaak wel traditioneel. Door veel Israëli’s wordt bijvoorbeeld met Pesach de seder gevierd (wat neerkomt op racen door de Haggada, het Pesachverhaal) en op sjabbat zoekt men elkaar op vanwege de gezelligheid, net zoals je de auto laat staan op Jom Kipoer (Grote Verzoendag).
Voor dat laatste is niet eens een wet nodig. Het is een stilzwijgende afspraak van Israëli’s om degenen die Jom Kipoer vastend in sjoel doorbrengen niet voor het hoofd te stoten. En zo’n autoloze dag is bovendien leuk voor de kinderen, die met hun fietsen of rolschaatsen en dergelijke de rijweg overnemen.
Toen wij neerstreken in het deel van Herzliya dat grenst aan Ra’anana, bleek tot onze verrassing de kleine supermarkt beneden ons op sjabbat gewoon open te zijn, evenals een klein winkelcentrum met allerlei winkels aan de rand van Ra’anana. Dat ligt voor ons op loopafstand. Sterker nog: in Herzliya heeft men er geen probleem mee dat de grote kenjon (het grote overdekte, airconditioned winkelcentrum met meerdere verdiepingen, zoals je die zoveel hebt in dit land met zijn hete zomers) open is. Niet op vrijdagavond, maar wel overdag op sjabbat. Kom daar maar eens om in Ra’anana, daar is de kenjon grotendeels dicht, want de religieuzen liggen dwars in de gemeenteraad.
Er moet toch uit te komen zijn met elkaar. Er is al een groep bestaande uit oud-generaals en een voormalige minister, Pnima genaamd, die een soort van nationale discussie heeft voorgesteld over deze sjabbatwet. Voor de één is het immers een heilige rustdag, voor de ander een vrije dag om te doen en laten waar je zin in hebt, desnoods een klein boodschapje als je iets vergeten bent.
Israël zal zeker geen tweede Iran worden met ultrareligieuze dwingelandij. Maar de ultra-orthodoxie houdt het land wel flink in zijn greep door – onder andere – steeds te wijzen op de zogenaamde status quo van Ben Goerion bij de oprichting van de staat. Toen werd afgesproken om in religieus opzicht de situatie van toen te bevriezen. Ondertussen is er van alles veranderd, dus hoezo status quo? Zoeken naar een nieuwe status quo met respect voor elkaars levenswijze lijkt me wel het minste wat dit land en zijn bewoners te doen staat.
