Op 27 februari 2024 vonden lokale verkiezingen in Israël plaats. De verkiezingsdatum was tweemaal uitgesteld. Aanvankelijk zouden deze verkiezingen op 31 oktober van het vorige jaar plaatsvinden. Vanwege de oorlog die op 7 oktober begon na de weerzinwekkende aanval van Hamas op het gebied rond Gaza (en raketten op onder meer Tel Aviv) werden ze eerst uitgesteld tot eind januari en daarna nog een keer naar eind februari. Verder uitstel kon niet meer, dus drie keer is scheepsrecht.
Dinsdag is de gebruikelijke verkiezingsdag hier. Zoals woensdag de favoriete verkiezingsdag in Nederland is. Beide dagen zijn de middelste dagen in de werkweek, die in het Joodse land op zondag begint. Anders dan in Nederland is de verkiezingsdag een vrije dag voor werknemers, om het stemmen te bevorderen. Eerder gold dat alleen voor de landelijke verkiezingsdag, geloof ik. De winkels en dergelijke zijn gewoon open. Het is een normale dag, al leiden de verkiezingen wel tot extra opwinding. Verkiezingen zijn immers het feest van de democratie.
Als permanent ingezetenen mochten we meestemmen. Die kans hebben we met beide handen aangegrepen. Het is al erg genoeg dat we niet voor de Knesset mogen stemmen, omdat we geen Israëlisch paspoort hebben aangenomen. Dan raak je in ons geval je Nederlandse pas kwijt en dat vinden we om diverse redenen toch een minder goed idee. Ten eerste zijn we nog op allerlei manieren met Nederland verbonden. Gevoelsmatig, en vooral formeel vanwege zaken als AOW en dergelijke. Ten tweede is het Israëlische paspoort veel minder waard dan het Nederlandse. Als Nederlands staatsburger kun je je vrijelijk door Europa reizen en je vaak ook makkelijk door de rest van de wereld bewegen – om maar iets te noemen. In de derde plaats is het handig om een uitwijkplaats te hebben als het hier helemaal mis mocht gaan. Eigenlijk gek, want Israël is andersom juist bij uitstek bedoeld als een vluchthaven voor Joden.
De rechten van staatsburgers en die van permanent ingezetenen zijn nagenoeg gelijk, dus hier wonen zonder Israëlisch paspoort is niet zo’n probleem. Al doet het wel wat pijn dat we van Nederland geen dubbel paspoort mogen hebben. Frankrijk en tal van Europese landen doen daar niet moeilijk over. Nederland loopt achter en vandaar dat dit het belangrijkste actiepunt is van de Stichting Nederlanders Buiten Nederland.
In Israël breng je lokaal twee stemmen uit: één op de burgemeester en één voor de gemeenteraad. In dat opzicht is dit nieuwe, oude land dus verder dan Nederland, waar de burgemeester nog steeds niet rechtstreeks door de burgers wordt gekozen.
We hadden al eens voor de gemeenteraad en de burgemeester gestemd. Dat was nog in Herzliya, waar we eerder woonden. Dus we kenden de procedure nog, al was het de vorige keer zo’n vijf jaar geleden. Eigenlijk zes, vanwege het uitstel van 2023 naar 2024. Om je keus voor een burgemeester kenbaar te maken kies je in het afgeschermde stemhokje uit gele briefjes en voor de gemeenteraad zijn de briefjes wit. Die doe je vervolgens allebei in een aparte enveloppe die je dichtplakt en in de stembus deponeert.
Illustration of municipal ballot papers set to be used in 2023. Yellow ballots will be used to elect the authority's leader while white ones will be used to elect its council (Wikipedia)
In Ra’anana konden we kiezen uit vier burgemeesterskandidaten. De zittende, Chaim Broida, een progressieve vrouw, een ex-Likoedman en een religieuze kandidaat. Broida zit er sinds 2018, toen hij zijn voorganger versloeg. Naar mijn idee doet hij het goed (de corruptie valt hier mee), dus van mij mag hij er nog een termijn bijkrijgen. Burgemeesters kunnen in Israël heel lang aanblijven. Die van Tel Aviv, Ron Huldai met steun van Avoda, zit er bijvoorbeeld al sinds eind vorige eeuw. Hij gaat nu voor zijn zesde termijn. Misschien dat hij nu wordt gewipt door een vrouw uit de Yesh Atid-hoek. Ook de burgemeester van Jeruzalem zit er al heel lang. Hij heeft weinig concurrentie te duchten.
Broida heeft zijn eigen partij, net als de andere kandidaten. Maar ik heb niet op zijn fanclub gestemd. Er deed namelijk nog een partij mee, een combi van diverse landelijke centrum en linkse partijen, zoals Yesh Atid en Meretz. Deze partijcombinatie had geen eigen burgemeesterskandidaat, wat ook voor sommige andere partijen het geval was. De tien partijen in Ra’anana dingen naar de negentien raadszetels die er te verdelen zijn. Tot aan de huidige verkiezingen had progressief zeven zetels, religieus vijf en wat ik als midden heb beoordeeld zes. Maar ik heb niet alle partijprogramma’s nagevlooid, al kregen we hele boekwerkjes in de brievenbus, dus het kan zijn dat links sterker is.
Chaim Broida, de zittende burgemeester. De tekst luidt Ra'anana een succesverhaal
De progressieve hoek stelt zich voor aan de kiezer
Anders dan in Nederland stem je in Israël op een partij, niet op personen van een partij. Natuurlijk moeten partijen wel op tijd hun kandidatenlijsten indienen, maar als ik het goed begrijp heb je hier dus niet de mogelijkheid om een politicus met voorkeursstemmen te kiezen. Dus de door de partij aangegeven volgorde op de kandidatenlijst op die manier doorbreken, is er niet bij. Naar mijn idee hebben de bobo’s in politieke partijen daarom veel macht en de kiezer in dat opzicht dus minder.
Er zijn 75 zelfstandige gemeenten. Daarnaast zijn er regionale (114) en lokale raden (ruim veertig) die hele kleine woonplaatsen omvatten. Gemeenten en de raden hebben tot taak om te zorgen voor de lokale infrastructuur, variërend van het wegennet, watervoorziening, parken, riolering; zorg voor milieu, onderwijs, cultuur, sport en sociale zorg. Gemeenten heffen daartoe eigen belasting, de in Israël befaamde arnona. Als die wordt ontdoken of niet kan worden betaald door armlastige bewoners drukt dat des te zwaarder op andere bewoners. Dat schijnt in een stad als Jeruzalem bijvoorbeeld het geval te zijn.
Israël is een parlementaire democratie met actief en passief stemrecht voor al zijn (meerderjarige) inwoners. Of die nu Joods, Arabisch of wat dan ook zijn. Een groot verschil met de vroegere apartheidssituatie in Zuid-Afrika, waar blanken meer waard waren dan zwarten. Arabieren tellen hier gewoon voluit mee als staatsburger, al wordt dat door Israëlhaters betwist. Arabieren zijn echter wel een minderheid in dit overwegend Joodse land, dus verlangen dat Israël het Joodse karakter inlevert om aan de minderheid ‘tegemoet te komen’, zou juist strijdig zijn met het democratische principe dat de meerderheid de doorslag geeft.
Gelukkig is Israël niet alleen een democratie, maar ook een rechtsstaat waar minderheden zich beschermd weten door dezelfde grondrechten als de meerderheid. Dat wil niet zeggen dat er hier geen zaken fout gaan, misschien zelfs (enigszins) structureel. De grote, maandenlange demonstraties vanwege de juridische hervormingen hebben laten zien dat veel Israëli’s de rechtsstaat koesteren en dat een bevolking altijd alert moet zijn op ontwikkelingen die de rechtsstaat dreigen te ondermijnen. De situatie in bezet (of volgens de twee staten-oplossing beóógd Palestijns) gebied is een ander verhaal, waar veel kritiek op mogelijk is.
Het is een heel verschil met de gang van zaken in de Palestijnse gebieden op de Westoever (Judea en Samaria). Abbas, de baas van de Palestijnse Autoriteit, is lang geleden (in 2005) gekozen en sindsdien zijn er geen verkiezingen meer geweest. In Gaza, dat nu zwaar wordt getroffen door de verwoestende oorlog die willens en wetens door Hamas op 7 oktober is begonnen (en hoe!) is het niet anders. Volgens recente peilingen is Hamas én in Gaza én op de Westbank een zeer populaire partij. Veel populairder dan Abbas en zijn corrupte kliek. Hamas als islamistische beweging kun je niet van democratische opvattingen verdenken. Een democratie kan je langs democratische weg om zeep helpen. Dat hebben ze in Gaza gedaan door indertijd vooral op Hamas te stemmen.
Dat Hamas het zo goed doet in de ogen van heel veel Palestijnen is geen prettig vooruitzicht voor iedereen die snakt naar vrede en het beëindigen van de eeuwig lijkende oorlogssituatie hier. Israël heeft wat dat betreft niet alleen te maken met de Palestijnen. Ook met Hezbollah, de Houthi’s in Jemen en het uiterst vijandige en levensgevaarlijke Iran is vrede voorlopig ver te zoeken.
Als mensen Hamas en Israël, dat wil zeggen Netanjahoe en zijn ultrarechtse regering, over één kam scheren, wijs ik er onder andere op dat je de laatste kunt wegstemmen. En dat zoiets er dik inzit, daar ziet het er wel naar uit als je de prognoses leest. Netanjahoe heeft nog het hoogste woord, maar in de ogen van de Israëlische meerderheid heeft hij volgens de peilingen afgedaan. Nu nog verkiezingen om dat te bevestigen. En die kunnen dus zelfs in oorlogstijd plaatsvinden.
