Natuurlijk zat ik lange tijd aan de tv gekluisterd toen het parlementaire debat in Den Haag over “de functie elders” werd gevoerd. We wonen weliswaar al enige jaren niet meer in Nederland, maar de band met het lage land aan de Noordzee is nog steeds zeer innig.
Bovendien kan ik zo’n debat in de Tweede Kamer tenminste van A tot Z volgen, terwijl in Israël zoiets vanwege het taalprobleem helaas volstrekt langs me heen gaat. Om de politieke gang van zaken in ons nieuwe woonland te kunnen bijhouden, moet ik terugvallen op de (prima) Engelstalige pers hier of op Nederlandse berichtgeving over Israël. Die laatste schiet vaak tekort, omdat de geboden informatie te summier is of omdat de correspondent er niet veel meer of zelfs minder van heeft begrepen dan ik - geen journalist zijnde, slechts een betrokken burger.
Regelmatig vergelijken mijn vrouw en ik wat er zich aan nieuws voordoet in Nederland en hier. Zoals de berichten over de wereldwijde coronacrises bijvoorbeeld. Dus hoe snel Israël is met de vaccinaties en hoe “slakkerig” het in Nederland op dat vlak toegaat.
De laatste tijd geeft het binnenlandse politieke nieuws volop gelegenheid tot vergelijkingsmateriaal. Zowel in Nederland als in Israël zijn immers net verkiezingen geweest en staat het formeren van een nieuw kabinet op het programma. Op dat punt is al gelijk sprake van een fors verschil: in Israël vonden recent de vierde achtereenvolgende verkiezingen binnen twee jaar plaats en hoewel in Nederland hier en daar stemmen opgaan om snel nieuwe verkiezingen te houden, komt de stemming in polderland neer op: het volk heeft gekozen, de politici moeten er nu wat van zien te maken, ze zijn tot elkaar veroordeeld. De Israëlische politici, Netanjahoe voorop, hebben daarentegen meer iets van: met zo’n verkiezingsuitslag kunnen we niks, dus volk, doe het nog maar eens een keer over, totdat we er als politici chocola van kunnen maken. Het heeft in Israël meer iets weg van: de politici wil als het ware een ander volk of in ieder geval een andere verkiezingsuitslag versus het volk kiest eens in de paar jaar het parlement en daarmee basta.
In Nederland is nu een situatie ontstaan die Israël al een tijdje kent. De persoon van de premier (vanwege diens handelwijze) leidt tot een scherpe tweedeling: het Netanjahoeblok en het anti-Netanjahoeblok. Het is allesoverheersend geworden, alsof links en rechts er niet meer toe doen. Maar dat is niet echt waar, want de medestanders van de behoudende Netanjahoe zitten rechts en zijn opponenten links en in het midden. De persoon van Rutte werkt sinds kort in Nederland ongeveer net zo splijtend, zij het toch weer anders. Iemand wees me er terecht op dat het bij Rutte niet gaat om mogelijke corruptie (en nog twee aanklachten), het draait om “recidiverende leugenachtige vergeetachtigheid” of iets dergelijks.
Wat mij betreft gaat het echter vóóral om de vraag of de uitvoerende macht (en die omvat meer dan de premier, al is hij het symbool of de kop van Jut geworden) een parlementariër wilde wegwerken (“functie elders”) óf daarentegen juist wilde opnemen in de uitvoerende macht (“minister maken”). In het laatste geval krijgt de tegenmacht de kans om de machtsuitoefening een andere stijl en inhoud te geven. Er wordt rond Omtzigt nogal lyrisch gedaan over het parlementariër zijn, maar een serieuze volksvertegenwoordiger wil vooral dat zijn of haar ideeën worden opgepikt én uitgevoerd. En de beste manier om dat voor elkaar te krijgen is toch echt zelf aan de knoppen gaan zitten als bewindspersoon. Tenzij je dat echt niet in je hebt, wat natuurlijk niet hoeft te betekenen dat je voortaan je mond moet houden. Luizen in de pels zijn nuttig, al blijven ze steeds aan de kant staan.
Maar ik had het over vergelijken van het parlementaire spel tussen Israël en Nederland. Een wezenlijk verschil is dat Nederland dualisme (parlement tegenover het kabinet) nastreeft, terwijl het door dichtgetimmerde regeerakkoorden en fractiediscipline vooral monisme (de regering bepaalt, parlement volgt vooral) is geworden. In Israël wordt een ander systeem gevolgd, zoals trouwens in menig ander land in de wereld. Het volk kiest de volksvertegenwoordiging en van daaruit wordt de regering gevormd. Monisme ten top.
De Nederlandse politieke cultuur is veel omzichtiger dan de Israëlische. Vergelijk het maandenlange Nederlandse ‘verkennen-informeren-formeren’ met het in Israël normale consulteren door de president van de fracties in één tot twee dagen, waarna direct een beoogd premier wordt aangewezen op basis van de geuite voorkeuren en slagingskans. Die mag dan proberen een regering samen te stellen binnen 28 dagen met een eventuele uitloop van 14 dagen. Vervolgens kan het nog verder uitlopen als het niet lukt, maar alles is aan strakke termijnen gebonden.
Naar aanleiding van de verkiezingsuitslag in Nederland en in Israël merkte iemand uit mijn kring op dat er enige gelijkenis te bespeuren valt: in beide landen gaat het om één grote partij (die de premier levert) en daarna veel minder grote en tal van kleinere partijen. Dat zette me aan het denken, waarna ik heb geprobeerd om de twee uitslagen meer precies naast elkaar te leggen. Met ieder voorbehoud van dien! In Israël heb je geen Partij voor de Dieren in de Knesset – om maar iets te noemen – en ga zo maar door. Toch kan je wel spreken van een rechterblok (Likoed en VVD) met nog rechtsere partijen (PVV en Yamina bijvoorbeeld) met daarnaast partijen in het middenblok (D66 en Yesh Atid) en links (PvdA en Avoda) of linkser. Je moet wel de uitslag van de Israëlische Knesset met 120 zetels eerst omzetten naar de 150 zetels van de Tweede Kamer (andersom zou ook kunnen) om netjes te kunnen vergelijken. Het Arabische blok heb ik een eigen positie gegeven, wat in de praktijk ook zo is, want ze doen geheel op eigen wijze ‘mee’ aan het Knessetgebeuren. Een partij als Denk doet wel volop mee aan het parlementaire spel, al zijn de Turken van Denk ook een soort pleitbezorgers van de AK-partij van Erdogan. Net zoals het Arabische blok in Israël vaak meer bezig lijkt met het behartigen van de belangen van de Palestijnen óver de grens dan binnen de grens.
Alles bij elkaar genomen krijg je grofweg het volgende plaatje. Nogmaals met alle voorbehoud want het gaat om twee zeer verschillende landen en over de onderstaande verdeling van de partijen over de blokken valt zeker te twisten (in Nederland met name 50Plus en ook BBB).
De vergelijking levert een uitkomst die iedereen die de politiek in beide landen enigszins volgt al kon bevroeden. In Israël is de rechterflank iets groter. De grote verschillen zitten op midden en vooral links, dat in Nederland veel sterker is vertegenwoordigd. Religieus is daarentegen juist in Israël heel sterk aanwezig. Ten slotte kent Israël een veel grotere minderheid dan Nederland.
