Al geruime tijd wordt in Israël gesproken over de zogeheten ‘Franse wet’. In Frankrijk is het zo geregeld dat een president niet kan worden vervolgd zolang hij in functie is. Dat kwam de toenmalige politicus Jacques Chirac in 2002 goed uit, toen hij zich opnieuw kandidaat stelde voor het presidentschap. Hij was al president vanaf 1995. Rond zijn herverkiezing ontstond opschudding vanwege corruptieschandalen uit de tijd dat Chirac nog burgemeester van Parijs was. Dat kon pas juridisch worden aangepakt ná het aftreden van Chirac. Hij werd toen veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijk.
Immuniteit zou ook de door justitie veelgeplaagde premier Netanjahoe prima van pas komen. Als ik het goed heb begrepen, heeft Israël nog niet zo’n Franse wet en wordt er vrij schimmig over gedaan of zo’n wetsvoorstel er nu wel of niet zal komen. Het zal Bibi niet meer helpen, want hij is reeds in staat van beschuldiging gesteld (de datum van zijn rechtszaak is vanwege corona uitgesteld van medio maart naar eind mei). Tenzij de wet met terugwerkende kracht gaat gelden. Dat zou wat vreemd zijn, maar in de politiek kan veel. Zeker in dit land.
Netanjahoe hangt nog iets anders boven het hoofd. Er zijn petities ingediend bij het Hooggerechtshof om onder andere te voorkomen dat een in staat van beschuldiging gestelde politicus überhaupt een formatieopdracht kan krijgen om een kabinet samen te stellen. En dat speelt nu, nadat Gantz er niet in is geslaagd op tijd een regering te formeren. Gantz heeft wel op het nippertje met Netanjahoe een akkoord bereikt dat zij samen met andere partijen een soort noodregering gaan formeren om aan de coronacrisis het hoofd te bieden. Daarbij mag Netanjahoe als eerste premier worden, na anderhalf jaar komt Gantz aan de beurt. Dat vereist een wetswijziging van een van de basiswetten die met elkaar een soort grondwet vormen.
Op zondag 3 en maandag 4 mei hield het Hooggerechtshof een hoorzitting over de ingediende petities die op tv te volgen was (niet voor mij overigens). Interessant punt is dat gewone ministers volgens de Israëlische wet moeten aftreden als ze worden vervolgd. Dus waarom zou dat niet voor een premier gelden? Er is zelfs een president afgetreden (Katsav) vanwege een zeer waarschijnlijke veroordeling. Netanjahoe moet er niet aan denken en heeft al gedreigd met nieuwe verkiezingen als het Hooggerechtshof de coalitie van hem en Gantz op legale gronden dwarsboomt.
Onlangs las ik in de Israëlische media ook iets over de ‘Norwegian Law’. In dit geval gaat het echter om een wet die de parlementaire democratie eerder zal versterken, in tegenstelling tot de Franse immuniteitsregel die een leidende politicus ongeveer heilig verklaart.
In Nederland houdt men zo strikt mogelijk vast aan de scheiding der machten (de trias politica) van Montesquieu. Het parlement is formeel de wetgevende macht, de regering voert uit en de onafhankelijke rechter toetst aan de hand van wetten. In werkelijkheid loopt er wel een en ander door elkaar heen. De regering ontwerpt immers veel wetten, zij het dat het parlement daarover het laatste woord heeft. Voorts staat het justitiële apparaat niet geheel los van de minister van Justitie via het Openbaar Ministerie.
In Nederland geldt het dualisme, dat wil zeggen dat het parlement tegenover de regering staat om zijn controlerende taak goed te kunnen uitoefenen. Ook daar valt wel wat op af te dingen, want de regerende partijen in het parlement zijn gebonden aan het regeerakkoord.
In Israël zijn regering en parlement meer met elkaar vervlochten. Dat geldt eveneens voor Engeland en … Noorwegen (monistisch systeem). In de drie laatstgenoemde landen wordt de regering in beginsel samengesteld uit de gekozen parlementsleden. Dat is op zich heel democratisch, want anders is het denkbaar dat een regering (mede) wordt samengesteld uit niet-gekozen politici. Alleen wordt het dualistisch principe, dat van groot belang is voor een sterk parlement, losgelaten als ministers na hun benoeming parlementslid blijven. Dat is Nederland slechts kort het geval na de verkiezingen gedurende de formatieperiode. Als de regering eenmaal is samengesteld, kan een minister niet langer parlementslid zijn. Dat wordt gezien als onverenigbaarheid van functies.
Vroeger gold het monisme in Nederland op gemeentelijk (en provinciaal niveau): het college van burgemeester en wethouders werd uit de gemeenteraad samengesteld en wethouders bleven raadslid. Dat is in 2002 veranderd vanwege het principe van het dualisme. Wethouders maken géén deel meer uit van de raad, de plekken die zij achterlaten, worden door anderen op de kieslijst opgevuld.
Terug naar Israël. Daar gaat een monsterregering ontstaan. Qua omvang in ieder geval. Het grootste kabinet sinds het ontstaan van het land: op den duur 36 ministers en nog 16 onderministers. Dat betekent dat de parlementsfractie van Kachol Lavan gaat leeglopen als de leden minister worden. Dankzij de regel uit Noorwegen mag een minister zijn of haar Knessetzetel opgeven, doch zij zijn daar niet toe verplicht. (Per fractie één vervanging of meer, of zelfs alle, dat is mij niet duidelijk). Op die manier kan er een vervanger komen, zodat de Knesset min of meer op sterkte blijft. Die wel moet terugtreden als de minister aftreedt en zijn Knessetzetel opeist, want hij of zij is tenslotte gekozen.
De ‘Noorse regel’ werd al in 2015 aangenomen, maar tot nog toe schijnt er slechts spaarzaam gebruik van te worden gemaakt. Menig minister houdt om allerlei redenen van het Knessetpluche en laat zijn of haar Knessetzetel niet los. Monisme troef dus.
PS: Na inlevering van dit stukje las ik dat het Hooggerechtshof groen licht heeft gegeven aan Netanjahoe en de deal tussen hem en Gantz.
