Nederlanders mogen vanuit het buitenland stemmen voor de Tweede Kamer en nu ook voor de eerste keer voor de Eerste Kamer. Mits zij hun Nederlanderschap hebben behouden, dat wil zeggen hun paspoort op tijd hebben verlengd. Israëli’s die in het buitenland wonen, kunnen van daaruit niet stemmen. Als ze willen meedoen aan de nationale verkiezingen, moeten zij het vliegtuig pakken en hun stem in Israël zelf uitbrengen.
Een opmerkelijk verschil. Begrijpelijk als je de op de hoogte bent van de ontstaansgeschiedenis van Israël als herboren Joodse staat. Israël had (en heeft?) Joden nodig om het land op te bouwen. Dus als je zo nodig met je stem de toekomst van het Joodse land wil meebepalen dan kom je – ook als Israëli – maar naar Israël toe.
Israël geeft om Joden in het buitenland. Net zoals Joden buiten Israël in de regel een band met de Joodse staat hebben. Daarom heeft Israël een minister voor de diaspora (momenteel Amichai Chikli) en de Sochnoet (de Jewish Agency) doet nog steeds zijn best om Joden alija te laten maken, dus naar Israël te laten emigreren. Niettemin is het allerminst zo dat binnen Israël alle Joden gelijkwaardig worden behandeld. Dan heb ik het niet over de voorbije (?) discriminatie van Mizrachiem (Joden uit de Arabische wereld) door Asjkenaziem (Joden uit Europa en de VS), of de hedendaagse discriminatie van Ethiopische Joden. Ik doel op het monopolie dat aan het orthodoxe jodendom is toegekend, waardoor andere stromingen in Israël niet voluit meetellen. Terwijl ze binnen het wereldwijde jodendom de grootste denominaties vormen.
Zeker van de huidige radicaal-rechtse regering onder Netanjahoe valt in het geheel niets, maar dan ook helemaal niets te verwachten als het gaat om de gelijkberechtiging van conservatief en progressief of liberaal jodendom ten opzichte van het orthodoxe jodendom. Daarvoor zijn duidelijke minderheidsgroepen als de nationaal-religieuzen (Smotrich en Ben-Gvir) of de ultraorthodoxen (Shas met Deri, en Jitschak Goldknop van Verenigd Tora Jodendom) te stevig in het zadel gehesen door Netanjahoe.
Je kan het zelfs vrij ondemocratisch noemen dat genoemde minderheidsgroepen zo’n groot stempel op het regeringsbeleid kunnen drukken. Het is aan de massale demonstraties te zien dat zeer veel Israëli’s niets moeten hebben van de weg die Netanjahoe met zijn uiterst rechtse regering is ingeslagen. Voorts blijkt uit een recente opiniepeiling dat als er nu verkiezingen zouden worden gehouden deze regering zijn meerderheid van vier zetels kwijt zou zijn, plus dat Lapid met zijn Yesh Atid de grootste partij zou worden. Het is maar een peiling, doch het is een niet te miskennen signaal.
Bij één van de demonstraties werd de Amerikaanse progressieve rabbijn Rick Jacobs uitgenodigd het woord te voeren. Jacobs is president van de Union of Reform Judaism, de grootste Joodse stroming in de VS. Hij liet de vrij gebruikelijke terughoudendheid van Joden in de diaspora om zich al te zeer te mengen in Israëlische kwesties varen. Hij stelde onomwonden dat progressieve Joden achter de Israëlische demonstranten staan. Wij laten jullie niet in de steek, stelde hij. Daar had hij best aan kunnen toevoegen dat Israëlische regeringen bij talloze gelegenheden geen poot hebben uitgestoken voor het liberale jodendom in Israël.
Met onze schoonzoon uit Tel Aviv die als zelfstandig ondernemer met succes in de hightech een carrière heeft opgebouwd, had ik het over de huidige politieke situatie. Hij zei dat Israël wel eens op een turning point (kantelpunt) in de geschiedenis zou kunnen staan. Hij doelde daarbij vooral op de steeds groter wordende groep van ultraorthodoxen die van Israël graag een staat gebaseerd op de halacha (het stelsel van Joodse religieuze wetten) willen maken. Liever vandaag dan morgen, al weten ze dat ze nog even geduld moeten hebben.
Als een Joodse versie van de ayatollah-staat Iran in de niet al te verre toekomst werkelijkheid wordt dan zie ik aankomen dat Israël en het overgrote deel van de Joodse diaspora twee uiteenlopende werelden gaan worden. Israël is dan definitief niet meer het land van alle Joden, doch slechts van de ultraorthodoxen. Dat is echter niet de enige rampspoed.
Cartoon van Amos Biderman uit Haaretz
Desastreuzer nog is dat Israël ook steeds meer de weg opgaat van een ultranationalistisch land, waar de Arabieren hatende kolonisten steeds meer aan de touwtjes gaan trekken. De ultraorthodoxen hebben het vooral aan de stok met seculiere en minder gelovige Joden, de fanatieke kolonisten die de hele Westoever (Judea en Samaria) opeisen, zoeken vooral de confrontatie met de Palestijnen. En desnoods met de rest van de wereld. Dat is bijkans nog veel erger.
Cartoon van Eran Wolkowski uit Haaretz: Ben-Gvir hanteert de knuppel
Israël is ooit gesticht door seculiere Joden uit Oost-Europa. Die hebben heel lang een onverbiddelijk stempel op het land gedrukt met kibboetsiem, een oppermachtige Histadroet (vakbeweging) en nog meer kenmerken die van Israël een vrij links land maakten. Na het drama van de Jom Kipoer-oorlog was het monopolie van de Asjkenaziem doorbroken en brak een nieuwe periode aan, waarin rechtse en linkse regeringen elkaar afwisselden. De Mizrachiem (Arabische Joden) kregen steeds meer invloed. Israël raakte meer en meer geïntegreerd in zijn omgeving, wat op zichzelf goed is. Cultureel gezien werd het minder Westers, het werd meer Midden-Oosters.
Inmiddels lijkt de derde periode aangebroken, waarin rechts en radicaalrechts de gang van zaken gaan bepalen. Mogelijk komt er na deze regering nog een terugslag als Netanjahoe zich met zijn naar binnen gekeerde coalitiepartners verder vervreemdt van het gros van de bevolking en de economie klappen gaat krijgen vanwege het in de tang nemen van de derde poot van de trias politica, de rechterlijke macht. Investeerders houden niet van sociale onrust en vertrouwen hun geld liever niet toe aan landen met een autocratisch bewind dat wetten geheel naar zijn hand kan zetten zonder tegenmachten (countervailing power). Vandaag gaat het om het Hooggerechtshof, morgen wordt de publieke omroep aangepakt.
Uiteindelijk zal door de gestage demografische veranderingen een vierde fase aanbreken, waarbij Israël een ultranationalistische en een bijna of geheel halachische Joodse staat wordt. Dat hoop ik niet meer mee te maken, al wil ik best honderdtwintig worden. Onze kinderen en kleinkinderen zullen wel met die realiteit worden geconfronteerd. Vermoedelijk zullen ze hun heil buiten een verschwartzt Israël gaan zoeken, hen kennende.
Of valt het tij – voor de korte termijn althans – nog enigszins te keren? Komen ze bij de Likoed eindelijk bij zinnen? Krijgen ze daar door wat de charediem (ultraorthodoxen) en de ultranationalistische kolonistenbeweging met het land aan het doen zijn? Durven ze Netanjahoe en zijn dynastie tot de orde te roepen? Blijven de Arabische Israëli’s zoals steeds aan de kant staan? Weet de diaspora, met name het Amerikaans jodendom, als een soort deus ex machina nog voor een kentering, zeg maar gerust, een loutering te zorgen?
Het is zoals de vader van Donniel Hartman van het Shalom Hartmann Institute in Jeruzalem zei: “Israel is too important to leave to Israelis.”
