In 1881 in Smilde geboren als zoon van een chazzan, dichter van het Joodse lied, schrijver van twee homoseksuele romans, rechtskundige, socialist, zionist, in 1919 naar Palestina geëmigreerd en na zich te hebben aangesloten bij een orthodoxe antizionistische beweging, in 1924 in Jeruzalem vermoord. Jacob Israël de Haan is ongetwijfeld één van de boeiendste figuren uit de Nederlandse letterkunde.
Er is zelfs een op De Haan geïnspireerde roman, De Vriendt kehrt heim van Arnold Zweig. Een uitgave van die roman is afgebeeld op het vorige maand verschenen Jacob Israël de Haan-nummer van Uitgelezen Boeken. Ook de titel van de roman van Arnold Zweig is voor het Jacob Israël de Haan-nummer gebruikt: Een vriend komt thuis. De uitgave is een initiatief van de stichting Jacob Israël de Haan, die een jaar geleden is opgericht met als doel ‘het bevorderen van de studie van Jacob Israël de Haan, in de context van zijn tijd en in zijn historische betekenis’. De Bibliotheca Rosenthaliana is nauw bij de stichting betrokken. Concreet gaat het om het publiceren van werken van, of over De Haan en het organiseren van evenementen rond zijn persoon. Een eerder Genootschap Jacob Israël de Haan is ter ziele gegaan. Een vriend komt thuis is een mooie en toepasselijke titel voor deze eerste uitgave van de stichting Jacob Israël de Haan.
De stichting laat weten op termijn te streven naar de heruitgave van het werk van De Haan en naar ‘een goede en complete’ en ‘uitstekende’ biografie. Maar we hebben toch de biografie van Jaap Meijer? De adjectieven zijn echter niet voor niets gekozen al lijken deze op het eerste gezicht vanzelfsprekend en dus overbodig. Een goede en complete biografie ontbreekt nog. Een bezwaar tegen de biografie van Jaap Meijer is onder meer dat deze eenzijdig is en vooral de Joodse kant van De Haan belicht. Het is ook vooral als dichter van Het Joodsche lied en van sommige Kwatrijnen dat De Haan in Joodse kringen wordt gewaardeerd. In de sidoer van het Verbond voor Progressief Jodendom zijn drie kwatrijnen opgenomen met de vertaling in het Ivriet van Jaap Meijer.
Het is dus inderdaad de hoogste tijd dat er een volledige biografie van De Haan komt waarin aan alle aspecten van diens leven en werk aandacht wordt besteed. Aan de homoseksuele kant van De Haan doet Jaap Meijer in zijn biografie geen recht al heeft Jaap Meijer natuurlijk ook de kwatrijnen gekend waarin De Haan zijn homoseksualiteit telkens opnieuw verwoordt. In Ochtendgebed staat hij in tweestrijd:
Of voor den kleinen Marokkaanschen Knaap?
Die stout van lach en liefelijk van leden
Mij dringend riep in onrustige slaap.
Jaap Meijer kon de homoseksuele kant van De Haan kennelijk niet goed hanteren. Hij wist er geen raad mee. Evelien Gans laat daarvan in haar bijdrage in het nu verschenen Jacob Israël de Haan-nummer al iets zien. Op donderdag 22 oktober a.s. houdt Evelien Gans de eerste De Haan-lezing over Het spiegelgevecht van Jaap Meijer met Jacob Israël de Haan. Misschien komen we dan iets meer te weten. Anders is het wachten op het tweede deel van haar dubbelbiografie over Jaap en Ischa Meijer.
Uit de doelstelling van de stichting zou kunnen worden afgeleid dat De Haan in Nederland in vergetelheid is geraakt. Dat lijkt me echter maar ten dele het geval en ook is niet alles ‘moeilijk te vinden’, zoals men schrijft. Op dit moment zijn herdrukken van Het Joodse lied en de beide romans Pijpelijntjes en Pathologieën nog steeds verkrijgbaar. En van deze en van andere werken zijn in het verleden steeds opnieuw uitgaven verschenen. Wie naar boeken van De Haan zoekt op antiquarische sites als Antiqbook, vindt veel. Maar naast een volledige biografie is een uitgave van het verzameld werk, inclusief alles wat wel moeilijk te vinden is, natuurlijk zeer welkom. Dat de stichting werken van De Haan tevens via het internet ter beschikking wil stellen, kan ook alleen maar worden toegejuicht.
In het nu verschenen Jacob Israël de Haan-nummer staat een aantal interessante bijdragen. Marita Mathijsen plaatst De Haan als beginnend dichter tussen de Tachtigers, Johan Goossens en Gert Hekma bespreken de homoseksuele kant van De Haan. Ook wordt, door Sjoerd Faber, aandacht besteed aan De Haan als rechtskundige. Ludy Giebels schrijft over De Haan in Palestina. Een mooi begin. Hier nog een enkele opmerking over De Haan en Palestina. Ludy Giebels noemt ‘de onvergelijkelijke humor, de ene keer mild, de andere keer vilein, die De Haan als observator van het kleine en het grote menselijke leven zo bijzonder maakt’. Ik ben het er helemaal mee eens. Lees Palestina, de bundeling van de in Het Handelsblad verschenen opstellen van De Haan, in 1999 ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten opnieuw uitgegeven. Bovendien is wat De Haan schrijft over het toenmalige Palestina nog steeds van belang.
Een klein boekje met verhalen is mij dierbaar. Het heet Jerusalem en is in 1921 door Em. Querido uitgegeven. Het is niet alleen een heerlijk boekje om te lezen, want in de verhalen van De Haan zie je en voel je het Jeruzalem van die tijd, het is ook mooi uitgegeven met een groene linnen omslag met goudopdruk. Het boekje is, zo zag ik op internet, antiquarisch te koop en ik raad iedereen aan het onmiddellijk aan te schaffen. Je hebt er dan een nieuwe vriend bij van wie je alles wil lezen en weten.
Een vriend komt thuis, Jacob Israël de Haan-nummer van Uitgelezen Boeken, katern voor boekverkopers en boekenkopers, 17 september 2009. € 12,50.
In de zaal van de afdeling Bijzondere Collecties van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, Oude Turfmarkt 129, houdt Evelien Gans op donderdag 22 oktober a.s. van 17 – 19 uur de eerste De Haan-lezing: Ik ben een Mensch: niets is mij vreemd gebleven. Het spiegelgevecht van Jaap Meijer met Jacob Israël de Haan.
