Mendele und Scholem Alejchem, Asch und Agnon und vor allem der herrliche Jizchak Lejb Perez sind die Söhne des Volkes, und ein ganzes Volk ist ihr begeisterter, dankbarer, entflammter Leser. Der Jude, der das Buch in der Hand hält, das ist der bewaffnete und getröstete Jude; er lebt in Gefilden, die ohne Leid und Sünde sind.
Ik had er plezier in de bladzij met deze tekst en de daarbij behorende tekening op de kleine lessenaar van mijn bureau te plaatsen om er tijdens het schrijven van deze column af en toe naar te kijken. Een mooie afbeelding bij een nogal hoogdravende tekst, typerend voor Das ostjüdische Antlitz, het boek dat Arnold Zweig schreef bij ruim 50 tekeningen van Hermann Struck. Das ostjüdische Antlitz is een lofzang op de Oost-Joden en dat valt op omdat toen het boek verscheen, in 1920, veel Joden in het westen op de Oost-Joden neerkeken.
Het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog brengt Zweig door in Litouwen dat deel uitmaakte van de zogenaamde Ober-Ost, het oostelijke front waar de Duitsers het toen voor het zeggen hadden. In de Ober-Ost speelt De strijd van sergeant Grisja waarover ik vorige week schreef. Daar, in Litouwen, ontmoet Zweig de beeldend kunstenaar Hermann Struck. Tussen hen ontstaat een levenslange vriendschap en bovendien komt het tot een samenwerking met als resultaat Das ostjüdische Antlitz en enkele jaren later Das neue Kanaan.
In Litouwen leert Zweig het Oost-Europese jodendom kennen en ontdekt hij een ‘authentiek’ jodendom dat de Joden in het westen steeds meer zijn kwijtgeraakt. Dat wilde hij aan de hand van de tekeningen van Struck laten zien. Von Sternburg citeert in zijn biografie een brief die Zweig mei 1918 aan Buber schreef:
Antlitz,
uitgave van 1988
(Fourier Verlag, Wiesbaden)
Het wordt Das ostjüdische Antlitz, ook door Von Sternburg ‘ein Hymnus auf das Ostjudentum’ genoemd. Von Sternburg acht het boek nogal pathetisch. De tekst is inderdaad vaak erg gezwollen van toon en schiet daardoor zijn doel soms voorbij. Maar dat doet niet af aan de betekenis van het boek en zeker niet aan de prachtige tekeningen van Hermann Struck.
Zo was ik ontroerd door de tekening van de horlogemaker die net als mijn grootvader van moederskant een loep in zijn oog gekneld houdt, wat ik als kind een verbazingwekkende prestatie vond. ‘Auch er ist gerechtfertigt, auch er dient Gott,’ schrijft Zweig.
Aandacht verdienen verder de tekeningen en teksten over de Joodse familie en de Joodse vrouw. Von Sternburg citeert in zijn biografie de Israëlische Zweigkenner Arie Wolf die daarover moet hebben opgemerkt: ‘Was hier über die ostjüdische Familie und über das stille, anspruchslose und entbehrungsreiche, stoische Heroentum der ostjüdische Frau gesagt ist, gehört bestimmt zum Schönsten, was je über diesen Gegenstand in deutscher Sprache geschrieben worden ist.’
Hermann Struck
(ongedateerde foto Leo Baeck Institute)
Hermann Struck, geboren 26 maart 1876 in Berlijn, was een overtuigd zionist. Op bijna alle zionistische congressen gaf hij acte de présence en in 1922 gaat Struck op alija. Door de architect Alexander Baerwald laat hij in Haifa een huis bouwen op de Carmel. Als Zweig in 1933 ook in Haifa komt te wonen, bovendien ook op de Carmel, onderhouden ze vriendschappelijk contact en zien ze elkaar regelmatig.
Von Sternburg:
Struck is in 1944 overleden. Oktober vorig jaar is in het ‘wondermooie’ woonhuis van Struck na een zorgvuldige restauratie het Herman Struck Museum gevestigd. Op de site van het museum is nadere informatie over Struck te vinden. Hij studeerde aan de academie in Berlijn en schreef Die Kunst des Radierens. Van zijn hand zijn onder andere etsen met portretten van Herzl. Hieronder een werk van Hermann Struck, sinds kort in het bezit van het museum en door hem gemaakt tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dat was nu eenmaal de aanleiding om twee columns aan Arnold Zweig te wijden.
Russische soldaat in de Eerste Wereldoorlog
(by courtesy of the Hermann Struck Museum Haifa)
