We hebben de canon van de Nederlandse geschiedenis en de canon van Amsterdam. Het verbaast dus niet dat er ook een lijst van belangrijkste Joodse boeken bestaat, From Mendele to Maus, The 100 Greatest Works of Modern Jewish Literature. Ga naar www.yiddishbookcenter.org en kijk onder “Resources”. De honderd belangrijkste Joodse boeken zijn door een aantal deskundigen, afkomstig uit verschillende landen, gekozen uit een longlist van ongeveer 2500 boeken. Elk gekozen boek is voorzien van een korte annotatie. Het gaat om de moderne literatuur met als startpunt de Verlichting aan het eind van de negentiende eeuw. Ik heb niet zoveel bezwaren tegen een dergelijke lijst. Het kan nuttig zijn, voor educatieve doeleinden en om te zien welke boeken je nog niet kent. Je kan je natuurlijk ergeren dat een bepaald boek niet of juist wel op de lijst voorkomt. Zo slecht is dat niet. Het gevaar van verstarring dat iedereen altijd noemt bij zulke canons staat naast het gegeven dat een canon ook de discussie voedt.
Maar wat is eigenlijk een Joods boek? De gekozen boeken zijn geschreven in het Engels, het Jiddisch, het Hebreeuws, het Duits en in nog enkele talen. Anders dan voor de Nederlandse literatuur, is de taal dus niet van belang. Wat dan wel? Joodse boeken, is het criterium, zijn boeken, geschreven door Joden, die elucidate of explore Jewish experience or sensibility. Het gaat dus om de Joodse ervaring en het Joodse bewustzijn. Een niet-Joodse schrijver komt niet in aanmerking, ook al schrijft hij of zij over een Joods onderwerp. Daniel Deronda van George Eliot valt dus af. Maar het enkele feit van een Joodse moeder is ook niet voldoende als volgens de samenstellers van de canon de Joodse ervaring en het Joodse bewustzijn geen centrale rol spelen. Marcel Proust is evenmin vertegenwoordigd.
Een van de deskundigen die de lijst met honderd belangrijkste Joodse boeken hebben samengesteld, is Ruth Wisse, docent aan de Harvard University. In haar boek The Modern Jewish Canon, in 2005 in het Nederlands verschenen onder de titel Een reis door de moderne Joodse literatuur (en na enige tijd bij de Slegte terecht gekomen), heeft Wisse aan de hand van een groot aantal door haar behandelde schrijvers criteria ontwikkeld waarom bepaalde boeken juist wel of juist niet tot de moderne Joodse canon kunnen worden gerekend. Over de behandelde schrijvers en boeken bevat het boek van Wisse veel dat het lezen waard is. Over de criteria kan men verschillend denken en wie daar meer van wil weten, wijs ik op de vorig najaar verschenen essays ter ere van Wisse onder de titel Arguing the Modern Jewish Canon (i).
Ik noem Wisse omdat zij terecht schrijft: de moderne Joodse literatuur is de schatkamer van de moderne Joodse ervaringswereld. In deze columns zal ik mijn eigen voorkeur volgen. Maar de door mij gekozen schrijvers komen steeds aan bod omdat zij een blik werpen op onze geschiedenis en zij zullen worden besproken vanuit een Joods perspectief.
Dat Joodse perspectief geeft aanleiding tot een waarschuwing want het betekent een beperking bij het beoordelen van het werk van een schrijver. Franz Kafka is daarvan een voorbeeld. Het Joods zijn van Kafka is ongetwijfeld een essentieel aspect van zijn schrijverschap. De boeken van Kafka hebben echter een universele betekenis. Je zou ook een canon kunnen maken onder de noemer: Jewish writers on universal themes in non-Jewish languages (ii). Op Kafka kom ik de volgende keer al terug. Enkele maanden geleden is een prachtige nieuwe (deel)biografie over Kafka verschenen van de hand van Reiner Stach, Die Jahre der Erkenntnis. Er is ook alle aanleiding met Kafka te beginnen. S.Y. Agnon en Kafka zijn de enige schrijvers die in de lijst van honderd Joodse boeken met drie boeken zijn vertegenwoordigd.
(i) Arguing the Modern Jewish Canon, Essays on Literature and Culture in Honor of Ruth. R. Wisse, Center for Jewish Studies, Harvard University.
(ii) Ik citeer Hillel Halkin uit Arguing the Modern Jewish Canon.
