Het leek wel of het vuur tot absolute veiligheid voor zijn land uitsloeg toen premier Naftali Bennett tegenover de Amerikaanse president Joe Biden zat in het Witte Huis. Bennett balde de vuist van zijn rechterhand, zwaaide met zijn arm en gaf de Amerikaan een lezing over de holocaustdreiging vanuit Iran.

Biden luisterde aandachtig nadat hij in zijn openingswoorden had gezegd dat Iran terwijl hij waakt (“on my watch”) niet over een atoomwapen zal beschikken. Hoe hij dat denkt te voorkomen gaf de door de ramp in Afghanistan geplaagde Biden niet aan. Een militaire actie? Sancties, nog meer sancties, of een laatste diplomatieke inspanning? Zou Biden Bennett tijdens een gesprek onder vier ogen van veertig minuten een vrijbrief hebben gegeven voor een unilaterale Israëlische militaire operatie tegen de Iraanse nucleaire infrastructuur? De chef-staf in Tel Aviv, generaal Kochavi, zei nog vóór Bennet bij Biden aanschoof dat Israël met dat doel voor ogen voorbereidingen treft. Die uitspraak is kort voor de komst van Bennett op het Witte Huis ongetwijfeld opgepikt.

Echt of geveinsd, Bennett en Netanjahoe geloven de herhaalde uitspraken van de ayatollahs in Iran dat het hun heilige plicht is de Joodse staat van de kaart te vegen.

Noem het een holocaustcomplex of wat anders, maar het is met de Sjoa in gedachten bloedserieus.

De Sjoa krijgt naarmate de afstand groter wordt steeds meer aandacht. In boeken, films, en monumenten.

De lezers van Crescas zullen hoogstwaarschijnlijk nooit hebben gehoord van Natalia Romik. Ik ook niet totdat ik een onthullend artikel over haar las in Le Monde van 27 augustus, vanwege mijn studie aan Sciences-Po in Parijs mijn lijfblad.

Deze 39-jarige Poolse architecte en politicoloog doet sedert drie jaar een intensief onderzoek naar schuilplaatsen voor vervolgde Joden in Polen en OekraÏne. Alles wat ze vindt, met behulp van de modernste apparatuur, wordt gedocumenteerd en zal in 2022 worden geëxposeerd in Warschau.

In een café in Lviv ontdekte ze onder de vloer een diepliggende schuilplaats met een geheime ingang. Ook kroop ze in de riolering van Lviv, waar zes Joden de oorlog onder barre omstandigheden overleefden.

De meest spectaculaire vondst waarvan ze melding maakt, is een schuilplaats in de stam van 650 jaar oude boom in het stadje Wisniowa. De boom was breed genoeg om er een schuilplaats voor enkele mensen in te richten én af te schermen. Hadden de nazi’s kunnen vermoeden dat Joden veiligheid zouden zoeken in een boom?

Ook vond ze een schuilplaats op de begraafplaats in Warschau, waar twee Joden na de opstand in het getto in 1943 de oorlog overleefden.

Natalia Romik wil met haar bijzondere speurwerk naar het Joodse verleden in Polen en Oekraïne dat leven weer een gezicht geven – voor zover mogelijk natuurlijk. Maar ook wordt ze gedreven door haar passie tegenwicht te bieden aan het opkomende antisemitisme in Polen. Dat hoopt ze te bereiken met het letterlijk opgraven van flarden van het rijke Joodse leven in Polen, dat de nazi’s niet volledig hebben kunnen uitroeien.