"Geschokt." Dat woord lag op de lippen en leefde in de geesten van al degenen die de godzijdank mislukte aanslag op de synagoge in het Oost-Duits Halle op Grote Verzoendag veroordeelden. "Verbijstering" ook. "In Duitsland na de Holocaust weer een massamoord op Joden?"

Wat is het diepere effect van zo’n door antisemitisme gedreven terroristische daad op Joden op het Europese continent? Ik ben bij mezelf te rade gegaan. Wat deed het me? Was ik verbaasd? Het raakte me diep omdat ik niet verbaasd was.

Ik stelde mezelf de vraag: wat is toch de bron van die bloeddorstige Jodenhaat die het Joodse volk op het Europese continent, maar daar niet alleen, door de eeuwen heen tot vandaag achtervolgt en zal blijven kwellen? Er zijn historici, sociologen en psychiaters die hun best hebben gedaan dit ‘geheim’ te ontrafelen.

Ik ontken hun wijsheid en inzicht niet. Ik denk dat het venijn zit in het karakter van de mens. Een overblijfsel van de evolutie, gevangen in de genen. Het stamverband duldt geen vreemden, Dat is een sterk menselijk impuls, dat leidt tot exclusiviteit in de breedste zin van dit begrip. Ik denk dat dit de oorsprong is van historisch antisemitisme, omdat Joden - we zijn een religie en een volk - juist door deze bijzondere combinatie niet passen in het schema van stamverband.

De Verlichting heeft in verschillende maatschappelijke en politieke structuren Joden gelijkgerechtigden gemaakt maar geen deel van de Stam. Ik leid hieruit af dat Joden in welke niet-Joodse samenleving ook altijd vreemden zullen zijn.

Ik heb deze gedachtenomweg gemaakt omdat ik mezelf de vraag heb gesteld wat het effect van de mislukte aanslag in Halle op mij is. Mijn conclusie is niet hoopgevend: antisemitisme, al dan niet gemotiveerd door religie, nationalisme en afgunst is een blijvend verschijnsel. Ik moet er mee leven, maar een normaal, echt in het diepst van je ziel vrij leven is het niet.

Als zodanig is de intensiteit van het antisemitisme een graadmeter voor ontwrichtende ontwikkelingen in de samenleving. Een kanariepiet in de kolenmijn. Het vogeltje piept nu wel heel hard omdat het aantal antisemitische incidenten in de lift zit en dagelijks in ieder geval mijn gevoelens test.