Met de kranten Maariv, Haaretz en Newsweek voor me maak ik in het El-Al vliegtuig op weg naar Ben Goerion Airport een duikvlucht in de hete Israëlische problematiek.
Natuurlijk lezen we in de Nederlandse kranten over de onverzoenlijke manier waarop charediem op grond van afwijkende interpretatie van de Thora vrouwen in de publieke ruimte discrimineren en het verzet daartegen van seculiere Israëli’s. De indruk dat Israël in een cultuurstrijd is gewikkeld wordt bevestigd door de artikelen die ik hoog in de lucht lees. Doordat ik bijna veertig jaar correspondent in Israël ben geweest, heb ik die botsing tussen de ultra-orthodoxie en de democratisch gezinden zien aankomen. Ik herinner me de straatgevechten in Jeruzalem tussen charediem en de politie over het sluiten op sjabbat van een belangrijke toegangsweg tot Jeruzalem. De charediem hebben gewonnen. De weg is op onze feestdagen potdicht. Ook toen, alweer twintig jaar geleden, werden politieagenten door jonge charediem voor nazi’s uitgemaakt. charediem vlokken ook in massa naar wegwerkzaamheden of bouwstellingen waar resten van menselijke lichamen worden gevonden in de veronderstelling dat het Joodse botten zijn die niet mogen worden ontheiligd. De werkzaamheden worden vaak, niet altijd, gestaakt of verplaatst.
Het gebruik van nazi-symbolen en nazi-taal tijdens geweld kan niet alleen aan de charediem worden toegeschreven. Benjamin Netanyahoe, Ariel Sharon en andere nationalisten stonden op het balkon van een gebouw aan een groot plein in het centrum van Jeruzalem toen zij hadden kunnen en moeten zien dat een demonstrant Yitschak Rabin uitbeeldde als een hoge SS-officier. Ze bleven staan en zeiden geen woord van afkeuring. Later werd Rabin om ideologische redenen door de vrome nationalist Yigal Amir vermoord. Toen ging het over de afwijzing van het opgeven van bezet gebied, Judea en Samaria, in het raam van het vredesoverleg met PLO-leider Yasser Arafat. De moord op Rabin in 1995 heeft naar mijn overtuiging de kans op een Israëlisch-Palestijnse vrede voor lange tijd, zo niet voor altijd, geblokkeerd.
De cultuurstrijd die nu in de Joodse staat escaleert, gaat niet over de Palestijnse kwestie maar over het karakter van Israël, hoewel de uitkomst ervan dit probleem wel zal beïnvloeden. Blijft Israël een democratie op westers model of glijdt het land af naar een theocratie, een Thora-land volgens het recept van de charediem en andere ultraorthodoxe stromingen? De politieke en maatschappelijke krachten die de democratie beschermen hebben gelukkig nog de overhand. De demografische ontwikkelingen zijn echter op langere termijn beschouwd voor de democratisch gezinden verontrustend. Nu vertegenwoordigen de charediem tien procent van de bevolking. Volgens de Israëlische statistiek hebben gezinnen van de charediem gemiddeld acht kinderen. De bevolkingsexplosie van deze grotendeels niet werkende en op de staatskas terende charediem is hun sterkste wapen waarmee ze via politieke invloed de Israëlische democratie in de toekomst kunnen ombuigen naar dwingende religieuze leefregels.
In Haaretz las ik dat Benni Katsover, één van de leiders van de Joodse inwoners van Judea en Samaria (westelijke oever van de Jordaan) beweert dat de Israëlische democratie haar tijd heeft gehad en als enige taak nog heeft zichzelf op te heffen. ‘De democratie moet het hoofd buigen voor de Joodse godsdienst’, aldus Katsover. Reuven Mergav, ex-directeur generaal van het Ministerie van buitenlandse zaken, waarschuwt in een andere krant, Maariv, voor de gevaren die de Israëlische democratie van de zijde van de charediem bedreigen. Naar zijn inzicht is het de hoogste tijd dat de democratisch gezinde Israëli’s niet morgen maar nu opstaan om een dam op te werpen tegen die krachten die de democratie de das willen omdoen. Hij waarschuwt dat als de Israëlische democratie wordt uitgehold, Israël geen lichtend voorbeeld voor de volken zal kunnen zijn en duisternis voor het Joodse volk wordt. Terug naar de Herzliaanse visie van de Joodse staat waarin de mensenrechten – vrouwenrechten - worden eerbiedigd, ook die van de Arabieren, is de dringende raad die Merhav zijn landgenoten geeft.
In het vliegtuig zit een aardige Israëli, met een staartje zwart krullend haar, naast me. Hij vraagt me geïnteresseerd wat ik schrijf en waarom. Ik leg hem uit dat ik heel lang correspondent in Israël ben geweest en nu een stukje schrijf voor Crescas, een Joodse organisatie in Nederland. Hij denkt even na en maakt een neerwaartse handbeweging. ‘Ons land zinkt’, zegt hij en praat vrolijk verder met zijn buurman. Een leuk stel dat wel. Tot mijn verbazing opent hij een kooi waarin een tiental kleine exotische vogeltjes uit Zuid-Amerika fladdert en piept. Met zijn hand haalt een van de twee er een klein vogeltje uit en zet het in een kleiner kooitje. ‘Waarom?’ vraag ik. ‘Het is een mannetje dat de vrouwtjes pikt.’ De gedachte dat een charedisch vogeltje onrust veroorzaakt, verlaat me niet, zo hoog in de lucht. Ik blader nog eventjes in Newsweek. Een groot verhaal met foto’s natuurlijk - de charediem zijn fotogeniek - dat uitvoerig ingaat op de cultuurstrijd in Israël.
