Het was goed bedoeld, maar het pakte verkeerd uit. Ik weet niet welke Israëlische super-zionist op de gedachte is gekomen om het zelfvertrouwen van Amerikaanse Joden op de pijnbank te leggen. Het initiatief van het Israëlische ministerie van immigratie om de emigratie naar het Beloofde Land met een prikkelende slagzin te stimuleren, heeft onder Amerikaanse Joden heftige reacties uitgelokt. Hier volgt de vertaling van de omstreden slagzin: ‘Voordat Chanoeka Kerstmis wordt, is het tijd naar Israël terug te keren.’
Het is duidelijk dat het gaat om het terugroepen van honderdduizenden Israëli’s die in de Verenigde Staten - het andere Beloofde Land - een veilige haven hebben gevonden. Deze oproep kan natuurlijk ook gelden voor naar schatting tienduizend Israëli’s die van Amsterdam hun Mokum hebben gemaakt. Waar de tekstschrijver in Jeruzalem niet aan heeft gedacht, is dat de slagzin knaagt aan het overheersende gevoel bij Amerikaanse Joden dat zij in de eerste plaats Amerikaanse Joden zijn en geen Joodse Amerikanen. De Amerikaanse component van hun identiteit is sterker dan hun Joodse emotie. Percentagegewijs steekt de alyah van Amerikaanse Joden pover af bij die van, bijvoorbeeld, Nederland.
Amerikaanse Joden voelden zich door de implicatie van de slagzin dat zij hun jodendom voor de kerstboom verloochenen niet alleen aangesproken maar ook beledigd. De reacties waren zo heftig dat premier Benjamin Netanyahoe het ministerie van immigratie opdracht gaf de slagzin in te trekken en de campagne te staken. In religieus opzicht is het Amerikaanse jodendom aan sterke erosie onderhevig. Vijftig procent van de Joden sluit een gemengd huwelijk. Kerstboom en chanoekia staan bij deze gemengde gezinnen wel vaak naast elkaar. In veel gevallen vinden deze gemengde huwelijken religieus onderdak bij de sterke Reformbeweging, die wij in Nederland liberale gemeentes noemen.
Emigratie naar Israël uit deze verwaterde Joodse realiteit is minimaal. Begrijpelijk, want het rabbinaat in Jeruzalem erkent deze tak van het jodendom niet. In Israël hebben de Amerikaanse Reform-Joden behalve vakantie niet veel te zoeken. Het is echter opmerkelijk en natuurlijk ook belangrijk dat de Reformbeweging in deze onzekere tijden achter Israël staat. Met zijn Amerikaanse achtergrond weet Netanyahoe dat dondersgoed. Om deze belangrijke Joodse beweging in de Israëlische boot te houden, heeft hij opvallend snel bakzeil gehaald. Temeer omdat invloedrijke Amerikaanse leiders, zoals Abraham Foxman van de Anti-Defamation League, zich in de Amerikaanse media zeer kritisch hebben uitgelaten over ‘de erosie van de Israëlische democratie’. Hij doelt op wetsvoorstellen die de financiering van NGO’s uit het buitenland aan banden legt, op aanvallen op het Hooggerechtshof, op beperking van de persvrijheid en eliminatie van Arabisch als Israëls tweede officiële taal.
En dan is er de aan invloed winnende Amerikaanse J-Street, in Nederland J-call, die een lans breekt voor de stichting van een Palestijnse staat naast Israël. Dat en andere tekenen nopen Netanyahoe niet op de lange tenen van Amerikaanse Joden te gaan staan. Zeker niet als het om hun identiteit gaat. Israël heeft de komende jaren alle Amerikaanse Joodse gelederen hard nodig om òpzettende politieke stormen te helpen keren.
‘Israëli’s zijn bang’, zei Zwi Mazel, oud-gezant in Cairo, in een vraaggesprek met NRC-Handelsblad. Bang voor de Islamitische golf die over de Arabische wereld spoelt en in Egypte spectaculaire successen heeft geboekt in de eerste belangrijke verkiezingsronde. Voor die angst is ook wel enige reden. De Moslimbroeders hebben met de Salafisten (fanatieke fundamentalistische stroming in de Islam) 65% van de stemmen binnengehaald. ‘De herleving van de Islamitische geest in het Midden-Oosten is een directe bedreiging voor Israël en de toekomst van de Westerse beschaving’, zei de Islamitische geleerde Sayed Abdel Karim tijdens de Egyptische verkiezingscampagne. De Israëlische minister van defensie Ehoed Barak is dezelfde mening toegedaan. Maar geen paniek. Zo simpel is het gelukkig niet. Leiders van de Moslimbroeders, verreweg de grootste en invloedrijkste Islamitische partij, hebben gezegd dat hun partij het vredesverdrag met Israël zal respecteren. Dat is niet zo verwonderlijk, want wie achter de schermen van de Egyptische politiek kijkt (ik doe dat via de media en andere bronnen) weet dat de Moslimbroeders en het Egyptische leger voorlopig hand in hand gaan. De generaals in Cairo speelden met de Broeders onder één hoedje. Op aandrang van de Broeders hield het militaire gezag vast aan de vastgestelde verkiezingsdatum, tot woede van liberaal georiënteerde Egyptenaren. Die argumenteerden dat zij na de val van Hosni Mubarak geen tijd hebben gehad om zich effectief politiek te organiseren en jaloers keken naar de Broeders die vanuit de moskeeën een goed gesmeerde verkiezingscampagne konden opzetten.
Zwi Mazel, Barak en anderen weten dat het Egyptische leger groot belang heeft bij het handhaven van de vrede met Israël. Zwi Mazel zegt zelfs in het interview met NRC-Handelsblad uit dat Israël uitstekende betrekkingen heeft met het Egyptische leger. ‘Israël zou graag zien dat het Egyptische leger aan de macht blijft’, zegt hij. Maar als de Egyptische legertop volgens het Turkse patroon wordt gezuiverd van zijn pro-Israëlische generaals, ontstaat een nieuwe situatie. Maar ook daarop staat een veiligheidsrem. Het Egyptische leger is afhankelijk van Amerikaanse dollars en materieel. Washington heeft invloed op de koers die het nieuwe Egypte zal inslaan. En dat kan wat mij betreft voorlopig de Israëlische angst voor een door de Islam gedomineerd Egypte weg nemen. Misschien kan Israël een handje helpen door een wat constructievere Palestijnse politiek te voeren. Het is maar een idee.
