Twintig jaar geleden bracht ik mijn eerste bezoek aan Praag. Deze historische stad was toen voorzichtig aan het opkrabbelen uit het harde communistische bewind. Er waaide een sfeer van vrijheid door de nauwe straten in het oude stadscentrum. In mijn herinnering zag de stad er nogal rommelig en verwaarloosd uit. Dat was ook zo in de oude Joodse buurt. Alle gebouwen konden wel een kwastje verf gebruiken. Natuurlijk bezocht ik de oudste actieve sjoel in Europa die in 1270 in gotische stijl werd gebouwd. Vrouwen werden er tijdens de dienst achter dikke muren verstopt en konden slechts door op schietgaten lijkende smalle spleten de dienst volgen.
Ruim twee weken geleden was ik weer in Praag, weer in de oude sjoel. Nu was het erg druk. Groepen toeristen lieten zich door gidsen voorlichten over de lange geschiedenis van de sjoel en over het lot van de Tsjechische Joden. De oude Joodse buurt met zijn zes sjoels op een betrekkelijk klein gebied wordt gekenmerkt als een museum. De hele buurt! Een openlucht museum dus en daardoor misschien wel de grootste attractie in Praag. Het krioelde er van de toeristen. Geen wonder. Jaarlijks doen maar liefst zeven miljoen toeristen deze prachtige stad met zijn vele historische monumenten aan. Ze kunnen zich niet alleen vergapen aan al het moois dat de stad te bieden heeft, maar ook aan het ongekend aantal luxe winkels. Klein Parijs. De mooiste, glinsterende winkels zijn geopend in de straatjes van de oude Joodse wijk. Zou dat toeval zijn? Of komen daar de meest draagkrachtige toeristen, Joden uit de Verenigde Staten? Ik weet het niet, maar opvallend is het wel dat die armoedige buurt, zoals ik die tijdens mijn eerste bezoek aan Praag aantrof, is veranderd in een casino van luxe.
Het gaat mij in deze column eigenlijk om iets anders. In reclamefolders, en andere officiële en officieuze informatie, wordt Praag de stad van Franz Kafka genoemd, de grote Joodse schrijver. Tijdens een rondleiding door de spectaculaire art-deco vertrekken in het oude gemeentehuis wees de gids in een van de zalen op een groot fresco waarop de bekendste Praagse schrijvers, beeldhouwers, schilders en componisten waren afgebeeld. De gids noemde hen bij naam. Ik kon me niet inhouden. “Waarom is Kafka niet afgebeeld?” De gids was even in verwarring. “Omdat hij geen Tsjech is,” was het korte antwoord. Ter verduidelijking van dit antwoord zei de gids dat Kafka niet in het Tsjechisch maar in het Duits schreef. Dat weet ik wel. Maar toch … hij was toch een schrijver in Praag, een Tsjechische Jood waarop Praag nu zo trots is!
Zou Franz Kafka niet op de fresco zijn afgebeeld omdat hij Jood was? Die gedachte kwam natuurlijk bij me op. Misschien weet Leo Frijda, de grote Kafka-kenner die al zoveel columns over Kafka op de Crescas-website schreef, het antwoord? Wie weet.
