De verkiezingsnederlaag van de egocentrische, autoritaire en onbetrouwbare Amerikaanse president Donald Trump is een nachtmerrie voor zijn Israëlische vriend premier Benjamin Netanyahoe.
Met de democraat Joe Biden in het Witte huis wordt de Israëlische premier geconfronteerd met een nieuwe situatie. Hij kan niet langer rekenen op de door emotie en politieke berekening gedreven pro-Israëlische Trump. Het is voor Netanjahoe moeilijk te verteren dat Joe Biden zal aansturen op hernieuwing van het door Trump opgezegde nucleaire akkoord met Iran. Dat zal volgens de Israëlische premier onherroepelijk leiden tot de Iraanse atoombom, voor Israël onaanvaardbaar.
En hoe stabiel is de onder Trumps magische invloed tot stand gekomen normalisering van Israëls relaties met enkele Arabische Golfstaten zonder Trump? En zal Trumps voorspelling uitkomen dat meer Arabische leiders Israël de vredeshand zullen reiken?
Hoe indringend deze vragen ook zijn, met de machtswisseling in de Verenigde Staten komt de Palestijnse kwestie als Israëls ‘pijndossier’ weer op de voorgrond.
Netanjahoe heeft geen andere keus dan zich neer te leggen bij een nieuwe Amerikaanse benadering van de Palestijnse problematiek. Trump heeft de afgelopen vier jaar de Palestijnen genegeerd. Zijn ‘vredesplan van de eeuw’ was een wassen neus, omdat het van een mini-Palestijnse staat een vazal van Israël maakte. De verplaatsing van de Amerikaanse ambassade van Tel Aviv naar Jeruzalem en Trumps oogluikende steun aan het stichten van nederzettingen in bezet gebied demonstreerden diens pro-Israëlische politiek. Netanjahoe jubelde over zijn vriendschap met Trump.
Joe Biden heeft een goede persoonlijke relatie met Netanjahoe, hetgeen niet wegneemt dat hij in tegenstelling tot Trump een confrontatie met Netanjahoe niet zal schuwen. De Democratische partij heeft de laatste jaren een zwenking naar links gemaakt.
De zeer invloedrijke Joodse Democratische senator Bernie Sanders is niet tégen Israël, maar vóór de stichting van een Palestijnse staat naast Israël binnen de bestandslijnen van 1967. Er zijn meer gezaghebbende Democraten dan ooit, onder wie Elisabeth Warren, die deze mening zijn toegedaan.
President Joe Biden zal onder invloed van de linkervleugel in zijn partij de door Trump afgebroken contacten met het Palestijnse leiderschap in Ramallah herstellen, de financiële steun aan de Palestijnen hervatten en een luisterend oor hebben voor de Palestijnse president Mahmoed Abbas.
De herleving van de relaties van de Amerikaanse diplomatie met de Palestijnen is een tegenslag voor Netanjahoe en in het bijzonder voor de aanhangers van de Groot-Israëlgedachte (de inlijving van de Westelijke Jordaanoever (Judea en Samaria)). Onder president Joe Biden komt het stichten van nederzettingen, in navolging van zijn Democratische voorganger Barack Obama, in bezet gebied onder druk te staan.
Groeiende tegenstelling tussen meerderheid van de Amerikaanse Joden en de Israëli’s is een bijproduct van het bijna afgesloten Trump-tijdperk.
Opiniepeilingen kort voor de Amerikaanse verkiezingen op 3 november toonden aan dat meer dan zeventig procent van de Israëli’s voor herverkiezing van Trump was, terwijl een gelijk percentage Amerikaanse Joden op Joe Biden heeft gestemd.
Voor veel Israëli’s was Trump wegens zijn ongeremde steun aan Israël en het bevorderen van openlijke relaties tussen Israël en de Golfstaten een held. Voor de overgrote meerderheid van de Amerikaanse Joden speelde dat geen rol. Ze rekenden Trump af op zijn binnenlandse politiek, vooral op zijn begrip voor extreem racistische groeperingen en zijn regen van leugens.
De Amerikaanse verkiezingen hebben aangetoond dat Amerikaanse Joden in grote meerderheid Amerikaanse prioriteiten zwaarder laten wegen dan Israëlische belangen. Het is een proces dat op de campussen van de grote universiteiten al zichtbaar en hoorbaar was, maar dat nu ook verder in de Joodse gemeenschap is doorgedrongen.
Let wel: J-street U, de studententak van de pro-Israëlische, pro-vrede moederorganisatie in Washington heeft zestig afdelingen op de campussen met duizend activisten. J-street is voor de stichting van een Palestijnse staat naast Israël.
Voor president Joe Biden en vice-president Kamala Harris staat Israël niet hoog op de diplomatieke agenda. Het is een van de vele wereldproblemen waarmee ze worden geconfronteerd. Onder Biden zal de buitenlandse politiek zeker in het eerste jaar van zijn presidentschap ondergeschikt zijn aan de binnenlandse problematiek.
In eerste instantie zal door de nieuwkomers in het Witte Huis de nadruk worden gelegd op het helen van de verscheurde Amerikaanse samenleving, op het onder controle brengen van corona, op het stimuleren van de economie en het tonen van betrouwbaarheid.
Met Joe Biden in het Witte Huis wordt een turbulent hoofdstuk in de internationale verhoudingen afgesloten. De verslagen Trump regeerde met tweets, negeerde diplomatieke wegen, verraste vriend en vijand. Hij gaf de Noord-Koreaanse dictator Kim een podium, hield de hand vast van de Chinese president Xi Jinping en voerde daarna een economische oorlog tegen China; hij moedigde de Engelse premier Boris Johnson aan uit de Europese Unie te treden en uitte nimmer kritiek op de Russische president Vladimir Poetin.
Trump was onnavolgbaar in zijn diplomatieke en politieke buitelingen, een clown in de internationale arena.
De Franse president Emmanuel Macron liet zich door Trump charmeren, maar nam kort na diens bezoek aan de viering van de Franse revolutie – met een grote parade op de Champs Elysee – afstand van hem.
Trump was een klimaatcriticus. Hij ontkende de opwarming van de aarde en trok zich terug uit het akkoord van Parijs waarin doeleinden voor het beheersbaar maken van het klimaat waren vastgelegd. Ook ontkende hij het gevaar van de coronavirus. Voor hem was het slechts een griepje, totdat hij zelf door corona werd getroffen, maar handelde alsof het hem na opname in een militair ziekenhuis niets deed.
“Amerika first” was zijn motto, volgens zijn critici was het “Trump first.”
Het presidentschap van Trump werd gekenmerkt door het zich terugtrekken uit de wereld.
Amerikaans isolationisme is niet nieuw.
Na het einde van de Eerste Wereldoorlog (1918) trokken de Verenigde Staten zich terug uit de Volkenbond die president Woodrow Wilson had helpen opbouwen. De Amerikanen waren moe van het voeren van verre oorlogen. Trumps naar binnen gekeerde politiek werd door hetzelfde motief gedreven. Hij heeft zich verre gehouden van Amerikaanse militaire interventies. De nadruk kwam te liggen op de productie van hoogwaardige wapens ter beveiliging van de Verenigde Staten.
Trump heeft met de zware Amerikaanse verliezen voor ogen in de reeks oorlogen in Vietnam, Afghanistan, Irak en elders de rol van waakhond van de internationale orde opgegeven.
Met als gevolg een machtsvacuüm dat andere spelers de ruimte geef die ruimte met hun eigen belangen op te vullen
De wereld is zonder Amerikaanse controle en invloed een gevaarlijker plaats geworden.
Gezien de Amerikaanse binnenlandse politieke verhoudingen – de Joodse invloed via AIPAC en de Evangelisten – ligt het voor de hand dat de Verenigde Staten onder Biden garant zullen staan voor Israëls veiligheid, voor Israëls militaire overwicht in het Midden-Oosten.
Dat betekent echter niet dat Biden en Netanjahoe met betrekking tot de Palestijnse problematiek identieke veiligheidscriteria hanteren.
Ten tijde van Barack Obama botsen de VS en Israël over de Palestijnse kwestie.
Het is een probleem dat sedert de Zesdaagse oorlog in juni 1967, toen Israël een bezettende mogendheid werd, een in intensiteit variërende schaduw heeft geworpen op de relaties tussen Washington en Jeruzalem.
Kort na die oorlog nam de VN-Veiligheidsraad op Amerikaans initiatief resolutie 242 aan, waarin Israël werd opgeroepen zich terug te trekken uit bezette gebieden. Dus niet alle bezette gebieden, want anders zou het lidwoord ‘de’ voor bezette gebieden hebben gestaan. Het accent van de Amerikaanse diplomatie kwam wegens de grote Amerikaanse belangen bij Arabische olie te liggen op het onder druk zetten van Israël.
Een halve eeuw later is er voor Israël een gunstiger rolverdeling. Met slinkende olievoorraden in het Midden-Oosten en verhoogde fracking (oliewinning) productie in de VS is Washington minder afhankelijk van Arabische olie.
Israëlische territoriale concessies aan de Palestijnen zijn dan ook geen overwegend Amerikaans belang meer.
Het is echter afwachten of Bidens diplomatie in het voetspoor van Barack Obama en onder invloed van sterke linkse stromingen in zijn partij niet toch weer zal aansturen op de twee-staten-oplossing. Benjamin Netanjahoe is op zijn hoede.
