Er zijn momenten in het leven dat diepe, verborgen emoties en herinneringen boven komen. Dat overkwam me toen ik las dat de pianiste Alice Herz-Sommer, de oudste Holocaust-overlevende, op 110-jarige leeftijd in Londen was overleden.
Ik ben, als ik me goed herinner in 1968, in haar kleine appartement in Jeruzalem geweest. Ik was onder de indruk van haar lach en oneindige liefde voor Raphael, haar begaafde zoon, mijn vriend. Ze heeft tijdens die eerste en enige ontmoeting met geen woord gerept over haar deportatie naar Theresienstadt, over de honderd keer dat ze daar op last van de nazi’s in het orkest heeft gespeeld, om zichzelf en het leven van Raphael te redden. Dat was de show die werd opgevoerd als weer eens leden van het Internationale Rode Kruis langskwamen en zich met de klanken van Chopin in de oren lieten imponeren door het ‘goede’ leven in dat concentratiekamp.
Meer dan 15.000 kinderen verbleven in Theresienstadt, van wie 1.566 het kamp overleefden. Na de bevrijding door de Russen bleef ze enige jaren in Praag alvorens zich in Jeruzalem te vestigen. (Voor de oorlog was haar huis een centrum voor musici en schrijvers. Kafka was er vaak. Een in zichzelf gekeerde man die los kwam als hij verhalen vertelde, herinnerde ze zich). Raphael werd in Israëls hoofdstad Raffi. Ik leerde hem kennen in het Joodse studentenhuis in Parijs. Raffi studeerde cello aan het conservatorium van Parijs. Uren speelde hij in de wasruimte van het studentenhuis. We trokken er samen vrij vaak op uit. Nooit heeft hij me ook maar iets verteld over zijn ervaringen in Theresienstadt. Hij was vervuld van zijn muziek. Toen Raffi voor zijn carrière naar Londen vertrok, volgde Alice hem. Daar is zij gestorven. Ze heeft de bloeiende muzikale carrière van Raffi intens beleefd. Ik raad u aan op YouTube naar Alice en Raffi (Raphael) Sommer te zoeken en te genieten van beider muzikale talenten. Raffi laat de cello zingen zoals de grootste meesters op dit prachtige instrument. Ik heb Raffi niet meer gezien. Hij is in 2001 tijdens een optreden in Israël aan het hartaanval overleden. Maar als een goede, warme vriend, leeft hij in mij voort.
Enkele jaren voor haar overlijden heeft Alice Sommer in een opvallend vraaggesprek vanuit een universeel humanistisch gevoel haar hart geopend voor de Duitsers die haar eerste echtgenoot in Dachau hadden vermoord. Voor haar waren Duitsers goede mensen die door een kwade geest werden misleid. Dat kon ze zeggen vanuit een naïef optimisme. Het was die combinatie van levensvreugde en optimisme die haar op de klanken van de piano de kracht gaf de tegenslagen in het leven te overwinnen. Tot op heel hoge leeftijd bespeelde ze iedere dag drie uur de piano. “Muziek redde mijn leven en muziek doet dat nog ... ik ben Joods, maar Beethoven is mijn godsdienst,” zei ze in één van haar laatste interviews. Muziek en optimisme zijn volgens haar de ingrediënten van haar lange leven. Ze kon niet haten, zelfs de moordenaars niet. “Haat vernietigt de ziel van de hater en deert de gehate niet,” is een van haar bekende uitspraken. Over het leven van deze uitzonderlijke vrouw is een documentaire gemaakt, The Lady in Number 6, die in de categorie Documentaires meedingt naar een Oscar in Hollywood.
