De mond van mijn gast aan de dinertafel viel open van verbazing. “Echt waar? Ik kan het niet geloven.” Het ging er bij deze Nederlandse vrouw niet in dat de invloedrijke imam van Gaza, Suleiman al-Daya, een fatwa (psak halacha bij ons) had uitgevaardigd waarin hij stelde dat het schenden van het bestand met Israël een ‘zonde’ is. Deze fatwa is voor velerlei uitleg vatbaar. Ik houd het er op dat de angst voor een hervatting van de Israëlische luchtaanvallen op Gaza zo groot is dat de gelovigen zijn gewaarschuwd God niet te trotseren. Maar er zit nog meer achter. In zijn opzienbarende fatwa prijst de imam de Egyptische bemiddeling in het tot stand brengen van het bestand tussen Israël en Hamas. Daarmee toont hij aan hoe diep de ideologische en religieuze banden zijn tussen Hamas en de Egyptische Moslimbroederschap die onder president Morsi in Cairo aan de macht is gekomen. Tot 1967 stond Gaza onder Egyptisch bestuur. Onder geheel andere omstandigheden, in het raam van het conflict met Israël, is Gaza weer onder sterke Egyptische invloed komen te staan. Het Egypte van Morsi loop je niet voor de voeten. Zo kan de fatwa van de imam in Gaza ook worden uitgelegd. Respecteer Morsi!
In de toekomst kan de hernieuwde greep van Egypte op Gaza ook een positief effect hebben op mogelijke hervatting van het op een haar na dood zijnde vredesproces, als de Israëlisch-Egyptische vrede stand houdt. De afgelopen weken is in ieder geval gebleken dat het nieuwe Egypte, in handen van de Mohammedaanse broederschap, het vredesverdrag met Israël heeft gerespecteerd, waardoor Israël en Hamas in Cairo via Egyptische bemiddeling over een bestand konden onderhandelen. Het is ook vermeldenswaardig dat Meshal, de leider van Hamas, tegenover CNN heeft verklaard dat de Palestijnse staat in de gebieden moet verrijzen die in 1967 door Israël zijn veroverd. Het idee van de vernietiging van Israël heeft hij voorlopig laten vallen, alhoewel dat wel het ideologisch uitgangspunt van Hamas blijft. Toch zit in die verklaring iets pragmatisch, iets nieuws. Een aangrijpingspunt misschien voor het inslaan van nieuwe wegen.
Verrassingen bleven aan de Israëlische kant niet uit. Ehoed Barak, de minister van defensie, heeft aangekondigd de politiek te verlaten. Zo kort na de luchtoorlog tegen Hamas wekt dat verbazing. Tijdens de aankondiging van het bestand in Jeruzalem zaten Netanyahoe, Barak en Lieberman er als geslagen honden bij. Ik meen te begrijpen dat Barak zich heeft verzet tegen een invasie van Gaza en daarover in conflict is gekomen met Netanyahoe en Lieberman. Barak voelt ook weinig voor een oorlog tegen Iran. Bovendien vindt hij dat Netanyahoe te weinig heeft gedaan om het ontspoorde vredesproces met de Palestijnen weer op de rails te zetten. Ik vermoed dat Barak de politiek verlaat omdat hij aan het hoofd van een kleine, van de Arbeidspartij afgescheiden partij, bij de komende verkiezingen geen winst ziet. Dat hij zich verschuilt achter gezinsoverwegingen is een oude truc. Het is te vroeg om Barak te vergeten. Deze meest gedecoreerde soldaat, deze amateur horlogemaker, deze pianist, deze onvoorspelbare grappenmaker, heeft zijn laatste woord in Israël nog niet gezegd.
Wie wel? Bij de voorverkiezingen van Likoed zijn de prinsen onthoofd. Ik kan het bijna niet geloven maar Benny Begin, de zoon van de legendarische premier Menahem Begin, is door de partijleden uitgekotst, dat wil zeggen niet op een verkiesbare plaats gekomen. Echt zo’n links doetje is Benny niet. Een andere prins uit vroegere tijden, Dan Meridor, deelt het lot met Benny. Ook hij is aan de kant gezet. Twee prinsen, twee Israëli’s van de oude stempel. Eerlijke mannen die in hun missie geloofden, zijn door de nationalistische tsunami in Likoed weggevaagd. Likoed is een partij van kolonisten en supernationalisten aan het worden. Zes van de tien eerstgeplaatsten zijn tegen het vredesproces met de Palestijnen. Dan weet ik genoeg. Netanyahoe, mocht hij aan het hoofd van Likoed toch de verkiezingen op 22 januari winnen, krijgt het heel moeilijk om de nationalistische surge te weerstaan. Zou de herkozen president Obama het willen en kunnen om Israël op een ander spoor te zetten? Ik hoop het voor het welzijn van mijn Israëlische kinderen, voor alle Israëli’s, voor de Joden in de diaspora, voor allen die Israël een warm hart toedragen.
Met die hoop heeft dinsdagochtend ook Tsipi Livni voor een verrassing gezorgd. Ze keert terug in de politiek nadat ze eerder het leiderschap van Kadima aan Shaul Mofaz had verloren. Terwijl Barak het politieke veld verlaat, stapt zij er in om te vechten voor vrede met de Palestijnen, voor een Palestijnse staat naast Israël, voor een democratisch Israël ook.
Zal Mahmoed Abbas, de Palestijnse president, de wereld verrassen door tegen de wil van de VS en Israël aan de Algemene Vergadering van de VN een besluit voor een Palestijnse staat (niet lid van de VN) te ontlokken en daardoor terug te grijpen op het oude delingsplan van 1947?
Het wordt ingewikkeld. De Palestijnse kwestie komt hierdoor, de Gaza-oorlog en diepe veranderingen in de Sunni-Arabische wereld, in een nieuwe fase. Van Israëls leiders, van de Palestijnse leiders, van de Arabische leiders en ook van de Amerikaanse en Europese leiders wordt nu staatsmanschap vereist om de vredeshoop levend te houden. Tsipi Livni wil die hoop in Israël met haar terugkeer in de politiek opnieuw koesteren.
