De kronkelingen van de geest gaan alle kanten uit. Begrijpelijk want in de meeste gevallen worden ze meer door emoties dan door verstand gedreven. Ik denk dat antisemitisme een diepe, niet te vatten emotie is, tenzij je de zogenaamd ‘wetenschappelijke’ rassentheorieën van de nazi’s en Franse voorgangers als rationeel beschouwt. Dat is de zogenaamde rationele bekleding van de door emoties gedreven haat. Ik heb goede vrienden van Poolse afkomst in Israël. Een van hen, een bekende journalist, voelt zich meer op zijn gemak in Polen dan in Israël waar hij als jongeling met zijn ouders voet aan wal zette. Andere Poolse Israëli’s, die ik goed ken, hebben ook dat verlangen naar Polen zoals zij het in hun kinderjaren kenden. Op hen heeft Polen een magische invloed. Ze zijn natuurlijk niet blind voor het feit dat veel Polen als handlangers van de nazi’s, maar ook op eigen gezag/instinct, duizenden Joden vermoordden.
Uit een recent onderzoek blijkt, volgens NRC-Handelsblad van 4 januari, dat er geen duizenden maar honderdduizend Joden door Polen, niet in opdracht van de nazi’s maar op eigen initiatief, werden afgemaakt om zich meester te kunnen maken van de bezittingen van de slachtoffers. Onder de kop ‘In Polen is antisemitisme intiem- en tegelijk massaal’, schrijft de krant ook dat de helft van de Polen fel antisemitisch is. Dat blijkt uit een analyse van internetsites. Wonderlijk toch in een land waar nog geen zesduizend Joden leven, dat in het geniep op een dergelijke grote schaal Joden worden gehaat! Als ik weer naar Israël ga zal ik proberen de kronkels in de geesten van mijn vrienden recht te trekken.
Er bloeien twee tegenstrijdige dingen in Polen: intiem antisemitisme op grote schaal en een herleving van het Joodse leven. Synagogen worden gerestaureerd, in Warschau is onlangs een groot museum over het Joodse leven in Polen geopend. In Krakau wordt jaarlijks een groot Joodse muziekfestival, met veel klezmermuziek georganiseerd. Staat het Nederlandse gezegde dat ‘schijn bedriegt’ voor de werkelijkheid?
En hoe zit het dan in Duitsland? Daarover deed een Duitse Jood in de New York Times (het nummer van 4 januari) uitvoerig verslag. Hij heeft Duitsland niet verlaten omdat hij op antisemitisme stuitte, maar omdat hij het filosemitisme niet langer kon verdragen. Duitsers waarmee hij in aanraking kwam, omringden hem met zoveel overdreven empathie dat hij zich eigenlijk ook een vreemdeling in Duitsland ging voelen. De schrijver haalt een vrouw aan die in extase raakte toen ze uitvond dat hij een Jood is. ‘Hoe opwindend. Een echte Jood!’ De evolutie in de ziel van de schrijver van het artikel bracht hem niet op het idee naar Israël te emigreren om daar zijn ware identiteit te ontdekken. Nee, hij ging naar New York, de stad die hem opnam en rust heeft gegeven. Ook ik heb in Nederland meegemaakt dat mensen het fantastisch vonden mij als Jood te ontmoeten. We zijn een zeldzaam product geworden op de mensenmarkt. Na veertig jaar Israël heb ik het daar wel moeilijk mee.
