Het is zo makkelijk in een emotionele fuik te lopen en Hamas voor eeuwig als een terroristische organisatie als potentiële vredespartner uit te sluiten. Er zijn commentatoren, in navolging van premier Benjamin Netanjahoe, die de verzoening tussen Fatah en Hamas hebben aangegrepen om ook de leider van de Palestijnse autoriteit Mahmoed Abbas als een bedrieger neer te zetten en hem dus in feite als vredespartner te diskwalificeren. Afgezien van het feit dat de vredesmissie van de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken jammerlijk is vastgelopen, biedt wellicht de verzoening tussen Fatah en Hamas op lange termijn hoop. Over de schuldvraag voor het mislukken zal lang wordt getwist, maar ik begrijp uit de Israëlische kranten Ha’aretz en Yediot Achronot dat de Amerikaans-Joodse onderhandelaar Martin Indyk premier Netanjahoe als hoofdschuldige zal aanwijzen en wel om diens voortzetting van de nederzettingenpolitiek tijdens de onderhandelingen.
Waarom misschien toch nog hoop? De Israëlische minister van financiën Yair Lapid heeft in een vraaggesprek met de Wall Street Journal op 4 mei gezegd niet uit te sluiten dat Hamas de staat Israël zal erkennen en zal afzien van terreur. De PLO onder Yasser Arafat heeft dat 21 jaar geleden gedaan. Hamas kan volgens Lapid het voorbeeld van de PLO volgen. Een dergelijke ontwikkeling opent volgens deze leider van de Toekomstpartij de deur voor mogelijke vredesonderhandelingen met een Palestijnse delegatie waarin ook Hamas is vertegenwoordigd. Dat zou de logische gevolgtrekking moeten zijn van de verzoening tussen Fatah en Hamas. De Hamas-leider Haniyah in Gaza weet drommels goed dat Mahmoed Abbas de strijd tegen Israël met politieke en diplomatieke wapens voert en zich verzet tegen terreur en geweld. Waarom begrijp ik Yair Lapid? Ik heb van nabij als correspondent van NRC-Handelsblad in Israël van 1965 tot 2003 de ontwikkelingen tussen Israël en de Palestijnen op de voet gevolgd. Ik herinner me de tijden dat Israëli’s die contact zochten met PLO-ers de gevangenis in gingen, dat journalisten die dat ook deden werden gediskwalificeerd. Voor Israël in die dagen, of Golda Meir nu premier was of Menachem Begin, was de PLO als terroristische organisatie voor eeuwig Israëls doodsvijand. Ik herinner me heel goed een gesprek dat ik in een bus naar Zuid-Libanon opving tussen twee naaste medewerkers van premier Shimon Peres. Ze spraken over de noodzaak contacten te zoeken met de PLO. Dat was zeven jaar voor in 1991 het akkoord van Oslo tussen Israël en de PLO werd gesloten. Ik kende in die tijd politici die in Lissabon, Parijs en elders geheime contacten hadden met PLO-kopstukken. De bekendste PLO-er, Issam Sartawi, werd door tegenstanders van contacten met Israël in de PLO in 1983 vermoord. Uiteindelijk heeft premier Jitschak Rabin op het bordes van het Witte Huis de Palestijnse leider Yasser Arafat de hand geschud, met zichtbare tegenzin onder het toeziend oog van president Bill Clinton. Voor die historische gebeurtenis, in het prille begin van de onderhandelingen tussen de PLO en Israël in Oslo, had ik een gesprek met Rabin. Ik vroeg hem of de tijd rijp was voor erkenning en onderhandelingen met de PLO. Nooit zal ik de uitdrukking in de blauwe ogen van Rabin vergeten. Hij staarde me aan … en zweeg … dertig seconden of langer. Ik wist toen niet dat Rabin de onderhandelingen in Oslo had gesanctioneerd. Zou Rabin hebben gedacht dat ik op de hoogte was? Vreesde hij dat ik in de NRC een wereldscoop zou hebben indien hij mijn vraag bevestigend zou beantwoorden. Dat deed hij niet. Hij gaf een vaag antwoord waar ik als journalist niets aan had. Ik had uit de gezichtsuitdrukking van Rabin en zijn blik moeten opmaken dat ik in de roos had geschoten. Maar dan nog. Ik kan toch geen gezaghebbend journalistiek verhaal schrijven op basis van een gezichtsuitdrukking en een bepaalde manier van kijken.
Een stukje geschiedenis. Hamas, u moet het weten, is een Israëlische uitvinding, één van de vele Israëlische verkeerde inschattingen. Moshe Ahrens, de Likoed-minister van defensie onder Begin, gaf sjeik Ahmed Yassin de ruimte in Gaza om Hamas als tegenspeler van de PLO op te richten. Verdeel en heers dus. Helaas is dit initiatief van Ahrens volledig aan Israëls controle ontsnapt. Onder de dekmantel van scholen, ziekenhuizen en moskeeën, organiseerde Ahmed Yassin de militaire vleugel van Hamas. Ik heb kort nadat hij uit de gevangenis was ontslagen de verlamde Yassin in zijn rolstoel in Gaza geïnterviewd. In diezelfde rolstoel is hij vanuit de lucht door Israël gedood. Van instrument in Israëls handen werd hij de geheime leider van de meest fanatieke en gevaarlijke Izz ad-Din al-Qassam brigades.
Ik wil de staatsgreep van Hamas tegen de Palestijnse autoriteit in Gaza in dit bestek niet verder toelichten. Ik wil volstaan met het feit dat Hamas onder zeer moeilijke omstandigheden over meer dan een miljoen Palestijnen in de strook van Gaza regeert. Genegeerd door Egypte en geïsoleerd door Israël. Er zijn pragmatische redenen aan te geven waarom Hamas van koers kan veranderen en uiteindelijk de staat Israël zal erkennen, in strijd met haar religieus en politiek gemotiveerde standpunten. Zoals indertijd de PLO overstag ging zou Hamas, nu het zich heeft verzoend met Fatah, dezelfde weg kunnen inslaan. Het is de Hamas-leiding waarschijnlijk duidelijk geworden dat Israël met militaire middelen, terreur, niet op de knieën kan worden gebracht en dat is maar goed ook. Hamas erkent Israëls militaire suprematie en dat is een van de redenen dat Hamas de afgelopen maanden de Islamitische Jihad probeert te verhinderen raketten op Israël af te schieten. Zoals minister Yair Lapid het ziet, zijn er in Hamas pragmatische stromingen die de weg van verzet en terreur willen verlaten. Ik vermoed dat de Hamas-leider Haniyah aan het hoofd staat van deze stroming. Soms hebben kleine berichten grote betekenis. De kleinzoon van Haniyah is onlangs in een Israëlisch ziekenhuis behandeld voor een ernstige ziekte. Dat moet opa goed hebben gedaan.
Ik zie natuurlijk in dat er nu geen sprake kan zijn van onderhandelingen tussen een verenigd Palestijns leiderschap en Israël. Misschien nooit. Maar toch is het verstandig om de toenadering van Hamas tot Fatah, tot het Palestijnse leiderschap in Ramallah, niet af te doen als bedrog.
