Ik begrijp het verdriet van premier Benjamin Netanyahoe. Het overlijden van zijn 102-jarige uitzonderlijke vader Benzion Netanyahoe moet, hoewel niet onverwacht, hard zijn aangekomen. Benzion Netanyahoe was en is zijn spirituele leidsman. Een cynische revisionist die het Israëls eerste premier, David Ben Goerion, niet kon vergeven dat hij in 1947 instemde met de verdeling van Palestina in een Joodse en Palestijnse staat. Alvorens de ideologische lijn tussen vader en zoon door te trekken, wil ik mijn bewondering uitspreken voor de intellectuele kwaliteiten van de overledene.
Benzion Netanyahoe heeft het klassieke boek geschreven over de Spaanse inquisitie. Een pil van bijna 1200 bladzijden. The origins of the Inquisition in the Fifteenth Century Spain (ISBN 0-940322-39-0) is een absoluut meesterwerk. Deze diepgaande studie over het lot van de Spaanse Joden heb ik met zeer grote belangstelling gelezen. Ik neem aan dat zijn zoon dat ook heeft gedaan en daaruit de les heeft getrokken dat Joden in de diaspora niet zeker van hun lot kunnen zijn. Na een bloeiperiode van zes eeuwen in Spanje, onder de Moren, kwam er onder de katholieke vorst Ferdinand de Tweede van Aragon en diens vrouw Isabella de Eerste van Castilië in 1492 een abrupt einde aan de Joodse aanwezigheid op het Spaanse schiereiland, Iberia. De Joden werden voor de keus gesteld óf over te gaan tot de Kerk óf hun biezen te pakken. Joden die voor Jezus kozen, ontsnapten ook niet aan achtervolgingen. De Kerk bleef hen wantrouwen. Erger nog: In Toledo werd in 1449 de eerste anti-Joodse rassenwet, Sentencia-Estatuto, geformuleerd. Nazaten van bekeerde Joden bleven volgens dit decreet tot in het oneindige Joden. Het ‘Joodse bloed’ stroomt als een levensgevaarlijk virus door de geslachten heen, is de betekenis van dit decreet dat wellicht ook Hitlers antisemitisme heeft geïnspireerd. Nieuwe Christenen gingen de brandstapel op, en als dat niet gebeurde waren zij niet gerechtigd te getuigen in rechtszaken en publieke functies te bekleden.
Benjamin Netanyahoe heeft dat geweten natuurlijk. Zijn vader zal het hem wel hebben ingepeperd. Het lot dat de grote Joodse gemeenschap in Spanje trof, herhaalde zich in Duitsland in onze tijd. Ook daar kwam na een uitzonderlijk snelle emancipatie in de Duitse samenleving een barbaars einde aan. Tussen de jodenhaat van de Kerk in Spanje en die van Hitler in nazi-Duitsland is niet zo’n groot verschil. Brandstapel en gaskamer zijn de keerzijde van dezelfde medaille. Met haat hebben Joden leren leven, met moord niet. Het wereldbeeld van de oude Benzion Netanyahoe werd ook gevormd door de weigering van de Verenigde Staten om zijn waarschuwingen voor de Holocaust serieus te nemen en daar naar te handelen. Trouwens, het zionistische leiderschap kreeg er ook van langs omdat het de waarschuwingen van de revisionistische leider Ze’ev Jabotinsky over de dreigende Holocaust negeerde en naliet de Joden uit Europa te evacueren. Ik vermoed dat deze hoofdlijnen in het denken van de oude Netanyahoe grote invloed hebben op de wereldvisie van zijn zoon. Geschraagd door de geschiedenis domineert het vijandbeeld. De vader geloofde niet in vrede, de zoon zegt het wel maar handelt er niet naar. Benjamin Netanyahoe’s waarschuwingen voor een Iraans atoomwapen moeten tegen het licht van de pessimistische visie van zijn vader worden gezien.
Benzion Netanyhoe was verknocht aan Israël, maar niet gek op de Israëli’s. Hij zette dikke vraagtekens achter hun capaciteit om een land te leiden. Hij vond de Israëli’s onbekwaam en twijfelde aan het voortbestaan van het zionistische experiment in Israël. Ook dat heeft zijn zoon tot in den treure van zijn vader gehoord. De vader geloofde dat zijn zoon de capaciteiten heeft om Israël te beschermen in een vijandige omgeving. Wie de politiek van Netanyahoe volgt en naar hem luistert, kan daarin de elementen van het denken van zijn vader ontdekken. Netanyahoe had nog een goede reden om de wereldvisie van zijn vader in zijn politiek te integreren. Vijftien jaar geleden voorzag Benzion Netanyahoe de Islamitische explosie in het Midden-Oosten en de opkomst van Islamitische extremisten die zich proberen uit te rusten met atoomwapens. Uit respect voor het historisch inzicht van zijn vader staat Benjamin Netanyahoe nu op de bres tegen de Iraanse nucleaire dreiging. Benzion Netanyahoe, deze grote historicus van de Spaanse inquisitie, gelooft dat de islam het Westen zal overweldigen doordat de westerse beschaving bij gebrek aan leiderschap uiteen zal vallen. Wat dat voor Israël zal betekenen is duidelijk. Als het Westen valt, heeft Israël geen toekomst, wat Netanyahoe ook doet. En misschien wordt hem daarom wel door Ha’arets verweten niets te doen dat de vrede naderbij zou kunnen brengen. Ik deel deze apocalyptische kijk op de geschiedenis niet. Israël heeft serieuze kansen zich in het Midden-Oosten te handhaven als het de realiteiten onder ogen ziet en zich niet laat leiden door messiaanse instincten.
