Vorige week schreef ik over Rosj Hasjana en het van oorsprong dubbele karakter van de dag – aan de ene kant een serieuze dag en aan de andere kant een feestdag van vreugde. Dezelfde dubbele betekenis kleeft ook aan de sjofar – aan de ene kant een communicatiemiddel in tijden van gevaar, aan de andere kant een teken van vreugde en vrijheid. Laat ik nou deze week op de website van Srugim lezen over een onderzoek dat gedaan is door Leah Fostik van de vakgroep Communicatiestoornissen (!) bij de faculteit Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Ariël. Zij onderzocht wat de emotionele effecten waren van de drie sjofartonen tekia-sjewariem-teroea op mannen en vrouwen, die werden ingedeeld in religieuze en seculiere groepen. Er bleken overeenkomsten, maar ook verschillen te zijn tussen de verschillende groepen. Over het algemeen boezemen de sjofartonen vooral angst en vrees in, maar bij sommigen ook gevoelens van alertheid en zelfs positieve gevoelens als vreugde, sensatie en verlangen. Hieronder ziet u het overzicht van de receptie van de verschillende tonen.
tekia: angst, vrees, zwaarte, verwachting, ontzag, opgewonden
sjewariem: angst, vrees en zwaarte
teroea: opwinding, onrust, verlangen, vreugde, sensatie
Vooral de sjewariem lijkt negatieve emoties op te roepen, maar ook de andere tonen lijken overwegend negatieve emotionele associaties op te roepen van angst, vrees en zwaarte.
Volgens Postik zou vooral de tekia een verschil laten zien in beleving tussen vrouwen en mannen. Hoewel de algemene emotie vooral die van angst is, associëren mannen de toon ook met hoop, alertheid en ontzag. Verder vindt ze ook een verschil tussen religieuzen en seculieren – hoewel uit het korte Internetstuk niet helemaal duidelijk wordt of dit een algemeen verschil is dat ze vond, of ook weer louter betrekking heeft op de tekia. En of dit alleen op mannen slaat of ook op vrouwen. Terwijl religieuzen over het algemeen meer emoties van zwaarte en ontzag signaleren, ervaren seculieren ook positieve gevoelens van verlangen en alertheid.
Hoe je ook denkt over het onderzoek, het laat in ieder geval twee dingen zien: de sjofartonen worden vooral gekoppeld aan gevoelens van angst en vrees over het naderende oordeel. Dit werd ook al vastgesteld in de Middeleeuwse literatuur, die juist hiermee de reden van het blazen op de sjofar verklaarden. Tegelijkertijd wordt ook de tweede emotie, van waakzaamheid en alertheid, genoemd – de sjofar die ons uit de lethargie van het gewone leven haalt. Maar bovendien bevestigt het ook dat de sjofar kan samenhangen met positieve gevoelens als vreugde en verlangen. In het latere Jodendom lijken echter vooral de zware, donkere tonen te overheersen op de Hoge Feestdagen, terwijl oorspronkelijk juist die mix van beide werd beoogd: verheug u in ontzag/vrees. Een moeilijkere opgave dan óf alleen vrolijk en extatisch zijn, óf terneergeslagen, somber en serieus. Het mag allemaal dus nogmaals wel wat vrolijker (maar niet té) …
Diezelfde dubbelheid is misschien wel eigen aan elk verschijnsel of symbool. Is het glas half vol of half leeg? Neem nu de herfst die straks zal beginnen – we kunnen die verbinden met zwaarte, somberheid, guur weer, wind, regen en veel apathisch tv-kijken. Maar we kunnen ook kijken of er positieve aspecten te zien zijn, bijvoorbeeld in de natuur. Want laat die nu net zo te zijn ontworpen dat er elk jaargetijde wel iets in bloei lijkt te staan of er iets te plukken valt. Neem nu deze foto van grote en kleurrijke pompoenen die ik enkele dagen geleden maakte – daar wordt je toch wel vrolijk van, hoewel vooral de herfst pompoentijd is.
Of deze prachtige foto van een zonsondergang aan zee op een dag dat het vooral bewolkt en winderig was. Niettemin leverde het tegen de avond een prachtig schouwspel van kleuren op toen de zon – voor zonsondergang – door de donkere wolken heen brak en zichtbaar werd: paars, roze, violet. Het was een intense ervaring …
En dan waren er natuurlijk de verkiezingen in Israël. Rabbijn S. Aviner beantwoordde voorafgaand aan de verkiezingen opmerkelijke vragen met even opmerkelijke antwoorden, ook weer op Srugim.
“Vraag: Is het een mitswa (religieuze opdracht, lm) om te stemmen bij de verkiezingen?
Antwoord: Ja, de mitswa van het oprichten van een staat, dat het land onder onze jurisdictie komt en niet onder die van één van de volkeren (…) Destijds heeft de Chazon Iesj [op deze vraag geantwoord] dat het een mitswa (plicht, lm) is om te stemmen. Toen men hem vroeg: net zoals het eten van de matse [op Pesach]?, antwoordde hij, een mitswa zoals het eten van maror (het bitterkruid, lm) …”
“Vraag: Kan iemand die gaat stemmen en daar blij om is de beracha van Sjehechejanoe zeggen?
Antwoord: Ja. Het is de eerste keer dat hij een mitswa gaat doen [de redacteur merkt op dat Aviner elders schijnt te hebben gezegd dat men deze zegen om twee redenen niet uitspreekt: 1. Het is niet echt een religieuze plicht, omdat de staat Israël nog niet de volle realisatie is van het (Bijbelse) Israëlitische koningschap. En 2. Wie stemt voert maar een deel van de mitswa uit].”
(…)
“Vraag: Moet je kinderen die de leeftijd van religieuze opvoeding hebben bereikt, meenemen naar de stembus ter educatie voor deze mitswa zoals we hen ook opvoeden voor het uitvoeren van andere geboden?
Antwoord: Ja.”
De rabbijn vervolgt met het antwoord op de vraag of je wel mag eten voor het stemmen, zoals men normaliter niet eet voordat men een religieus voorschrift heeft uitgevoerd – zoals sjofar blazen et cetera: liever niet eten, maar koffie en thee mogen wel. Of de vraag wat er vóór gaat: je kind besnijden op verkiezingsdag of eerst stemmen, wat is belangrijker – het respecteren van je ouders en hun stemadvies volgen, of je eigen stem, en als je naar Israël kunt gaan met Soekot in oktober of eerder voor de verkiezingen en dan je stem uitbrengen – wat kies je dan? Eerder, zodat je kan stemmen natuurlijk. Tja, het is de eerste keer dat ik een dergelijke halachische verhandeling over stemmen heb gezien. Enfin, lees de verhandeling verder zelf maar uit.
Laten we hopen dat de partijen de wijsheid hebben hun eigen belang even opzij zetten en te denken aan wat het beste is voor de inwoners van de staat Israël.
Ik wens u uiteraard een goed en zoet nieuw jaar – Sjana tova!
