De afgelopen week en de aanloop er naartoe stonden wereldwijd in het teken van de bevrijding van Auschwitz 75 jaar geleden door de Russen. Er waren indrukwekkende ceremonies, eerst in Israël, toen in Polen zelf en ook in ons eigen land. Hierbij verraste minister-president Rutte door excuses namens de Nederlandse overheid uit te spreken richting de Joodse gemeenschap. Imponerende speeches moeten het never again uitdrukken waartoe de wereld na 1945 zich heeft gecommitteerd. Allemaal goed bedoeld uiteraard. Maar hoe dan? Hoe gaan we dat never again nu concreet vormgeven? Wie naar de wereld kijkt, naar de dagelijkse gang van zaken, ziet tientallen conflicthaarden, oorlogen en mini-oorlogen die nog dagelijks slachtoffers maken. Mensenrechten worden nog steeds dagelijks geschonden, cultureel erfgoed vernietigd en haat gezaaid. En dan hebben we het gemakshalve nog maar even niet over de vele slachtoffers van verkeerd menselijk gedrag elders, foute beslissingen en verdraaide prioriteiten die dagelijks hun tol eisen. Volgens de ‘Doomsday Clock’ hebben we zelfs nog maar 100 seconden, vooral vanwege de wereldwijde klimaatproblemen en "de verhoogde dreiging van kernwapens."

Misschien moeten we met hele kleine stappen beginnen – revoluties leveren immers zelden iets op … Want ook in de vele herdenkingen waren opmerkelijke zaken te zien. Zoals de aanwezigheid van islamitische geestelijken – onder leiding van onder anderen sjeik Mohammed Al-Issa – in Auschwitz vorige week die daar gebeden zeiden voor de slachtoffers van de Sjoa. De Saoedische sjeik is secretaris-generaal van de World Muslim League. Merkwaardig genoeg plaatsen sommige Israëlische media (zoals Srugim) deze gebeurtenis gedurende de plechtigheden in Yad Vashem. De foto lijkt echter duidelijk in Auschwitz te zijn genomen, zoals Maariv dan ook terecht in het bijschrift stelt. Een ander opmerkelijk iets was het filmpje van voetballers en trainers uit de Engelse Premier League die een indrukwekkende film maakten ter herinnering aan de Sjoa en met de heldere boodschap die daaruit spreekt om niet passief te blijven. Hoe mooi zou het zijn als we zoiets ook in Nederland zouden maken?

En dan natuurlijk het excuses van minister-president Rutte. Voor veel slachtoffers van de Sjoa die nog in leven zijn, is dit een belangrijk gebaar. Anderen staan hier misschien wat nuchterder of kritischer tegenover. Want het is wel erg laat en wat gemakkelijk zo’n excuus. Heeft Nederland hiermee echt schoon schip gemaakt met enkele donkere bladzijdes uit de periode 1940-45?

Ik betwijfel dat voorzichtig – ook gezien de krampachtige omgang met andere zwarte pagina's uit onze geschiedenis. Van ons aandeel in het kolonialisme en de slavernij in vooral de zeventiende en achttiende eeuw tot de oorlog in Nederlands-Indië, nota bene enkele jaren na het einde van de zo bloedige Tweede Wereldoorlog … Of de grote kramp rond Sebrenica, zichtbaar in het nog vorig jaar uitgebrachte advies door de advocaat-generaal aan Hoge Raad, waarin Dutchbat niet aansprakelijk werd gesteld. En dan vooral de argumentatie, zoals te lezen in de Volkskrant van februari 2019: “De Nederlandse militairen hielpen met het wegleiden van de mannen door met voertuigen een sluis naar de bussen te vormen, om zo chaos te voorkomen. Volgens de advocaat-generaal kan niet zonder meer worden gezegd dat dat onrechtmatig was. ‘Dit was alleen anders geweest als Dutchbat wist of had moeten weten dat de mannen met zekerheid de dood of een onmenselijke behandeling tegemoet gingen. Dat was niet het geval.’ ”

Tja, wat moet je precies weten om te handelen, of om juist niet te handelen / mee te werken aan iets fouts? Een sterk vermoeden lijkt me voldoende … Of zoals een vrouw die de razzia van de Joden van Meppel als kind 's nachts vanuit haar raam kon zien zei: "je kon aan het gezicht van de mensen zien dat ze heel bang waren". Lees ook dit artikel over ambtenaren in oorlogstijd uit NRC.

En om met een vleugje optimisme te eindigen: criticaster Paul Scheffer – bekend van 'Het multiculturele drama' – lijkt in dit nieuwe essay in NRC (wat) positiever over de multiculturele samenleving dan twintig jaar geleden, al maakt hij zich wel weer zorgen om de hoge migratiecijfers van Nederland. Maar, migratie is gelukkig maakbaar volgens Scheffer …

Sjabbat sjalom!