Het was op alle manieren een bijzondere Pesach. Voor onze familie persoonlijk betekende het afscheid nemen op afstand van mijn moeder, z.l., die na een kort ziekbed (geen corona) in Israël overleed. En door de coronacrisis konden wij er niet naar toe – niet toen ze ziek werd en daarna opgenomen werd in het ziekenhuis, maar ook niet voor de lewaja. Zoom gaf ook hier een gedeeltelijke troost – we hebben alles op afstand gevolgd. Maar toch ook weer dichtbij – de opnames van de telefoon van één van de aanwezigen brachten de beelden pijnlijk dichtbij. Een paradoxale situatie dus. Hoewel Zoom er wel weer voor zorgde dat de weinige familie die er nog is, alles kon volgen – vanuit de VS, Canada en Nederland. Maar het had toch iets raars zo’n lewaja op afstand, een surrealistisch tafereel soms door de mondkapjes en handschoenen die men droeg. Soms leek alles ook enorm leeg door de grote afstand die men hield – de wat oudere mensen stonden aan de randen van de begraafplaats. Alles bij elkaar een waardig gebeuren waar circa vijftig mensen naartoe waren gekomen – de politie kwam nog kijken of de coronaregels wel in acht werden genomen.
Toen kwam de sjiwwe, die geen echte sjiwwe was, want niemand wil veel mensen op bezoek hebben in deze tijden. En dus kwam er af en toe één vriend langs of een koppel dat zijn steun en lieve woorden langsbracht – en natuurlijk ook wat te eten … Ook hadden mijn broer en ik samen een uurtje gepland in zijn tuin voor gezamenlijke vrienden, die volgens een strikt intekenschema langs kwamen. Behalve de Israëli’s uiteraard … Maar ook hier bracht Zoom uitkomst. Want hierdoor konden we twee avonden een virtuele sjiwwe houden – met familie en vrienden uit Nederland en buitenland die zo aanwezig waren en soms hun herinneringen met ons deelden. En we konden toch samen iets lernen. Je kunt in deze tijden nauwelijks zonder Zoom blijkt – niet alleen voor werk en vergaderingen, maar ook voor familiecontacten en religieuze vieringen en bijeenkomsten. Want de sjoels zijn nog niet open en dat zal nog wel even op zich laten wachten in de diaspora (in Israël – zo heb ik begrepen – is men ondertussen op kleine schaal al weer aan de gang met buiten-minjanim).
Wat betekent dit voor de lange termijn? Allereerst zal corona zoals het er nu naar uitziet niet snel verdwijnen en mogelijk periodiek terugkeren – in de herfst en winter en mogelijk door sporadische uitbraken. Sommigen denken dat dit nog wel enkele jaren kan doorgaan of dat corona 'bij ons blijft' als een jaarlijks terugkerend virus zoals griep. Een goede reden voor de medische en farmaceutische industrie om nog harder te zoeken naar een vaccin en geneesmiddel dat een blijvende oplossing moet bieden. Want hoeveel lockdowns kunnen een mens en de economie verdragen? En natuurlijk ondertussen al vast vooruit kijken naar de komende mogelijke pandemie en virus remmende middelen ontwikkelen die op verschillende virussen werken – hoe breder, hoe beter.
Waarschijnlijk zal ook Zoom bij ons blijven, om ons in de onzekere tijden toch een stukje sociaal contact te geven. Maar zal Zoom / Skype (of een ander programma) niet misschien ook een blijvertje zijn omdat het een gevoel van community biedt ook in andere situaties dan corona? Ik denk aan mensen die niet naar de sjoel kunnen komen omdat ze geen sjoel in de buurt hebben, te oud zijn of kwakkelen met hun gezondheid. En wat te denken van kleine gemeenschappen in de diaspora die nauwelijks nog in staat zijn om fysiek samen te komen? Virtueel samenzijn is dan een redelijk alternatief – hoewel echte contacten uiteraard fijner zijn en de voorkeur hebben. Misschien verandert ons gevoel van community wel blijvend. Redenen genoeg om hier diep over na te denken: over de voordelen en nadelen van het blijvend implementeren van virtuele communicatiemiddelen in het religieuze leven. De orthodoxie ligt hier wel achter op andere stromingen, maar ook zij zullen zich deze vraag moeten stellen en de halachische consequenties hiervan bekijken.
Elke generatie heeft zijn eigen halachische vragen en oplossingen …
Sjabbat sjalom!
