Een aantal dagen geleden verscheen het in een klein berichtje in de krant die ik las. Bij een abortuskliniek in de VS waren drie mensen doodgeschoten en meer dan tien gewond geraakt. Het is één incident in een langere reeks van gewelddadige protesten tegen abortus in de VS. alleen de laatste 22 jaar kostte dat aan 11 mensen het leven, en tientallen mensen raakten gewond. Verder geeft Wikipedia een lange reeks aan geweldsincidenten, bedreigingen, brandstichtingen en ontvoeringen, die als instrument worden gebruikt in de strijd tegen abortus.
Veel aandacht kreeg het voorval niet. Het is blijkbaar enigszins willekeurig wat we wél en niet als terrorisme zien.
Blijkbaar was ik niet de enige met die vraag, want op Joop.nl stond een artikel waarin de schrijver zich afvraagt waarom bij dit voorval de media zwijgen over de mogelijk religieuze component in deze aanslag. Veel geweld tegen abortusklinieken komt immers vanuit fundamentalistisch-Christelijke hoek.
Laten we ook niet het geweld vergeten dat in extreem linkse hoek in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw als legitiem werd gezien, of het nu tegen extreem-rechts of milieuvandalen was gericht. Hoe ver gaan we eigenlijk in onze definitie van geweld? Is extreme laksheid in het naleven van milieuregels ook niet een soort geweld tegen mens én natuur? Misschien weet expert Achterhuis het …
Aan de andere kant moeten we ook weer niet extreem relaxed doen over abortus. Religieuze standpunten reiken vaak niet verder dan roepen dat ‘het verboden is’, of ‘het is moord’. Weinig religieuzen hebben oog voor de ingrijpende lichamelijke, geestelijke en financiële gevolgen van een ongewilde zwangerschap voor een vrouw. Het zou pro-life voorstanders sieren als men zou aangeven hoeveel men concreet wil bijdragen aan het welzijn van de desbetreffende vrouw en haar kind. Geld om een kinderoppas of de studie van bijvoorbeeld een kindermoeder te betalen. Veroordelen alleen en met een vinger zwaaien is weinig empathisch en toont weinig liefde voor de medemens – ook een belangrijk religieus gebod. Een te relaxed klimaat over abortus kan echter ook voortkomen uit een verregaand mechanisch en economisch mensbeeld, van een samenleving die een mens wil scheppen als kopie van zichzelf: gezond, geslaagd, productief, mooi. Een (milde) vorm van eugenetica die haaks staat op de authenticiteit van de mens – misschien geen postmoderne waarde, maar wel een belangrijke bron voor moraal en ethiek in mijn ogen.
Van geweld even een uitstapje naar de cherem, de excommunicatie, een machtsmiddel dat je ook als een vorm van geweld kan beschouwen. Aanstaande zondag is Crescas één van de organisatoren van een symposium in De Rode Hoed, genaamd ‘de casus Spinoza’, over het herroepen van de banvloek op Spinoza door de Portugees-Joodse gemeente van Amsterdam. Wat de relevantie precies is, begrijp ik niet helemaal. De eis om de cherem te herroepen lijkt te veronderstellen dat deze blijkbaar nog enige invloed heeft. Zou het als tegenstander van de cherem als anti-democratisch machtsmiddel niet veel sterker zijn als je helemaal geen herroeping wil? Want hoe gaat het eigenlijk met al die banvloeken die zijn uitgeroepen? Die worden keihard ingehaald door de werkelijkheid. Het feit dat Spinoza kon uitgroeien tot één van de belangrijkste filosofen van de moderne tijd lijkt mij de beste herroeping van deze cherem en het beste eerherstel.
In 1735 spraken de rabbijnen van Venetië een ‘zware en vreeswekkende cherem’ uit tegen een ieder die de geschriften van rabbijn Mosjé Chajim Luzatto in bezit had en deze niet binnen 15 dagen naar de jesjiva in Venetië bracht. Is deze cherem ooit herroepen? Bijna zeker niet. De beste herroeping is het feit dat de boeken van Luzatto die hoogstwaarschijnlijk wel degelijk door het sjabbataïsme was aangeraakt, al eeuwen overal gelernd worden. In de jaren 1777 (of 1772), 1781 en 1796 zouden er maar liefst drie cheramot over de chassidiem zijn uitgeroepen door de tegenstanders in Vilna, waarvan ten minste één door niemand minder dan de Gaon van Vilna werd geïnitieerd. Ligt hier iemand eigenlijk nog wakker van? Het chassidisme overleeft al bijna 250 jaar deze cherems en weet ook niet-orthodoxe vormen van jodendom te inspireren – opnieuw de beste herroeping van een cherem.
Ook tegen Maimonides’ boeken schijnt in de jaren '30 van de 13e eeuw een cherem te zijn uitgeroepen door een gedeelte van de grote rabbijnen in Frankrijk en Spanje. Begin 14e eeuw werd er ook nog door grote rabbijnen een cherem uitgesproken over iemand die filosofie leert vóór zijn vijfentwintigste jaar. En ja, in Brody werd nog in 1756 een cherem uitgesproken op het leren van kabbala uit manuscripten, en een minimumleeftijd bepaald van 30 jaar voor het leren van de Zohar, en 40 jaar voor het bestuderen van de geschriften van Luria. De cherem lijkt zijn waarde dus reeds lang verloren te hebben.
De rabbijnen in de Talmoed stellen al dat men met wijsheid moet omgaan met leerlingen die van het rechte pad afraken – althans volgens de meester:
De frase “niet als Josjoe’a ben Perachja die Jezus uit Nazaret wegduwde met twee handen” is jarenlang door de Christelijke censor uit de Talmoed gehouden omdat die meende dat dit negatief is. Het tegendeel is waar: de Talmoed bekritiseert de houding van de leermeester van Jezus (of andere rabbijnen) die hem geen enkele opening liet voor een respectvolle relatie, maar hem geheel wegduwde en verwierp. Hierdoor wordt een persoon pas echt dwars en radicaler – een radicalisering die de leermeester dus (deels?) is aan te rekenen. Zoals de bijbelse profeet Elisja dat ook deed met zijn leerling Gechazi. Dat is niet de weg om met mensen om te gaan met wie men het niet eens is. Dat wisten de rabbijnen van de Talmoed ook al …
Sjabbat sjalom!
