Afgelopen maandag was het weer Blue Monday – Blauwe Maandag. Deze term zou bedacht zijn door de Britse psycholoog Cliff Arnall, die de volgende formulering bedacht: "de maandag van de voorlaatste volle week van januari waarop de meeste mensen zich treurig, neerslachtig of weemoedig voelen."
Oorzaak van de maandagse dipdag zou onder andere het in rook opgaan van de goede voornemens zijn die enkele weken eerder plechtig werden gedaan en het uitkijken naar vakantie die echter nog heel ver weg lijkt.
Arnall zou zelfs een exacte formule hebben bedacht om het onbehagen te meten:
Waarbij W naar het weer verwijst, D naar schulden, d= het maandelijkse salaris, T de tijd die verstreken is sinds kerst, Q staat voor de mate waarin men zich nog aan de goede voornemens houdt, M voor motivatieniveau en Na voor het gevoel in actie te moeten komen. Over de formule en het hele concept van Blue Monday ontstond meteen discussie omdat tegenstanders van Arnall ontdekten dat het oorspronkelijk om een pr-stunt van een reisbureau ging waar ze een academisch tintje aan wilden geven, waarschijnlijk om te laten zien hoe belang reizen voor het welzijn van mensen is. Volgens het Trimbos-Instituut bestaat Blue Monday dan ook niet.
Frappant is dat het blijkbaar makkelijk is mensen iets te laten geloven als waarheid indien er een wetenschappelijk sausje overheen wordt gegoten, hoe dun dat sausje ook is. Maar anderzijds is het evenzeer een interessant feit dat zo’n concept dat bij nader inzien niet lijkt te bestaan toch hardnekkig voortleeft en een eigen realiteit krijgt toebedeeld. Blijkbaar appelleert het idee van Blue Monday toch ergens aan, of dat nu helemaal te bewijzen is of te meten valt, is irrelevant. En een zogenaamde exacte formule opstellen voor iets dat een gevoel is, is uiteraard quatsch.
De verhouding tussen denken en realiteit, tussen ideeën, modellen, concepten en de werkelijkheid blijkt complex. We kunnen allemaal dingen bedenken en in ingewikkelde modellen stoppen, maar dat wil nog niet zeggen dat die één-op-één matchen met de realiteit of de beleefde werkelijkheid door reële mensen … Volgens mij worstelden de mensen vroeger daar ook mee. Hoe zet je een goed idee bijvoorbeeld om in een vruchtbaar actieplan dat bruikbaar is voor de soms weerbarstige en dynamische realiteit? En wat pas je aan als iets niet lijkt te kloppen?
De spanning tussen denken en doen, tussen ideële wereld en reële wereld, tussen utopie en werkelijkheid spelen ook een rol in religieuze verhalen en voorstellingen. Hoe om te gaan met die spanning en hoe die kloof te dichten? Sommigen kiezen ervoor om te verlangen naar een terugkeer van dat wat voorbij is, omdat alles van toen nog idyllisch lijkt, mooi, zuiver en puur is – zeker vanaf een afstand in de tijd bekeken. Ze hopen op het restaureren van de oude situatie en deze overplaatsen naar het concrete tijdvak waarin men leeft. Een onmogelijkheid uiteraard omdat met het overbrengen van iets ouds naar het heden dat 'iets' automatisch anders wordt (beleefd). Anderen zien in een glorieuze toekomst de plek waar alles weer gaat worden gerealiseerd – nog beter, nog groter, nog meer, et cetera.
De Tora lijkt ons op te roepen tot bescheidenheid in onze aspiraties. Ze heeft het vaak over 'vandaag', 'de aarde waarop je leeft', 'je kinderen en kleinkinderen' en andere zaken die naar een realistisch nu lijken te verwijzen. Misschien wel een antwoord op de beleefde spanning en de kloof tussen de Exodus en de bevrijding en alle bijbehorende euforie en verwachtingen, versterkt door de Openbaring waar de mens dichter bij God lijkt te komen dan mogelijk is. De sky boven de berg Sinaï lijkt the limit … Op een bepaalde manier zijn de Tien Woorden misschien dan een beetje schraal omdat ze eigenlijk best wel basale ideeën benadrukken, die vrij universeel te vinden lijken te zijn in menselijke beschavingen.
Een koninkrijk van priesters en een heilig volk lijkt ogenschijnlijk vrij banaal vorm te krijgen in de vele wetten die het onderlinge sociale verkeer tussen mensen moeten regelen, zoals neergelegd in de parasja van Misjpatiem en elders in de Tora. Nee, zeker niet banaal, verzekert Mosjé het volk vlak voordat ze de intocht in het Beloofde Land gaan maken: "Want dit is voor u geen ledig woord, maar dit is uw leven en door dit woord/deze zaak zult u lang wonen in het land, dat u na het overtrekken van de Jordaan in bezit zult nemen." (Dewariem 32:47).
Concrete doelen, geen hemelbestormende zaken en stap voor stap het Beloofde Land opbouwen in moreel en fysiek opzicht. Helemaal geen slecht idee zo’n bescheiden agenda voor de mens; genoeg om een mensenleven mee te vullen en een rechtvaardige samenleving mee op te bouwen. Blue Monday is niet nodig, want er is toch genoeg concreets te doen dat vervulling geeft. En overigens als je de uitwerkingen van de waarden zoals de Joodse traditie die concretiseert, goed bekijkt, dan zit daar stiekem toch een idealistische agenda in verborgen. Maar dat zie je alleen als je goed kijkt!
Sjabbat sjalom!
