Het zijn rare tijden. De coronacrisis maakt veel los in de wereld. Behalve de angst voor de ziekte leidt het ook tot veel sociale en economische onrust – mensen verliezen hun baan en zijn niet altijd tevreden over de informatie die hun overheid geeft en de genomen beslissingen. Allemaal begrijpelijk en hopelijk leren we van de fouten die gemaakt zijn, opdat deze in een volgende situatie worden vermeden.
Opmerkelijk is echter ook wat de crisis psychologisch doet met mensen: naast eenzaamheid en zorgen leidt die ook tot merkwaardige complottheorieën en alternatieve feiten die als een stoorzender de openbare orde en het publieke domein op scherp zetten. Van verkeerde informatie tot bewust valse informatie – desinformatie. En er wordt zelfs al gefluisterd over 'deepfake': "beelden, geluiden en teksten die door kunstmatige intelligente software worden gecreëerd. Slimme software wordt dan gebruikt voor de creatie of manipulatie van beelden, audio en teksten…" Mevrouw Nina Schick weet er alles van en schreef er een boek over waarover de Volkskrant berichtte, tenminste als zij echt is …
Nog opmerkelijker zijn de complottheorieën die nu massaal opduiken, maar waarschijnlijk al lang onderdeel van de menselijke cultuur en natuur waren, alleen werden ze nooit zo genoemd. Misschien werden ze in het verleden wel positief bevonden als samenhang vormende kracht in de samenleving – lekker met zijn allen in een crisissituatie tegen één zondebok of zondebokken totdat de spanning weer wat is gedaald. Uiteraard gaat een crisis nooit alsmaar door en intensiveert deze ook niet integraal of exponentieel – althans niet in de ons bekende geschiedenis (of prehistorie) van de mens en natuur. Blijkbaar oefent het dus een aantrekkingskracht uit op mensen in een crisissituatie. Hoe ga je daarmee om en hoe houd je je hoofd koel en ga je niet mee in de massapsychose – dat is de uitdaging. En adresseren de complot-believers niet (on)bewust thema's waar je toch iets mee moet?
Helaas heb ik op het moment weinig tijd om me ook nog eens hier mee bezig te houden. Jaron Harambam weet er in ieder geval meer van en schreef er zijn phd over en publiceerde er verschillende artikelen over. Dus lees die alstublieft en praat me dan even bij (heb wel een enkel artikel van Jaron gelezen, maar toch).
De complottheorie als academisch verschijnsel komt voor Joden toch wel akelig dichtbij als die zich tegen hen keert – Soros, de Kabal, Rotschilds of andere Joden die uiteraard volgens de complotdenkers achter de coronacrisis zitten. Of er in ieder geval iets meer te maken hebben. Het roept een Aha-erlebnis op met andere duistere perioden in de geschiedenis – van bloedsprookjes in de Middeleeuwen, toen Joden van rituele moord werden beschuldigd en het vergiftigen van bronnen tijdens de Zwarte Dood (de grote pestepidemie), tot het streven naar wereldheerschappij en/of het ondermijnen van bestaande samenlevingen en naties in de 19de en 20ste eeuw.
Blijkbaar maken we nu in de 21ste eeuw weer een wederopstanding van dit soort denken mee, waardoor bij iedereen meerdere alarmbellen zouden moeten afgaan. Zeker als er sterke geruchten en vermoedens bestaan dat een Nederlandse politicus die zitting heeft in de Kamer, zich dit soort denken heeft eigengemaakt (geradicaliseerd misschien?) en mogelijk koppelt aan een breder pallet aan antisemitische retoriek. Ik hou wat slagen om de arm want het is niet nog honderd procent zeker en harde feiten ontbreken nog, maar eigenlijk is er al genoeg aanwezig om de Umwelt van Baudet als onfris te verklaren. Het feit dat expliciet antisemitische appjes in de JFVD wordt afgedaan als iets kleins en onbenulligs is al erg genoeg. Dat een hoogleraar aan de Universiteit van Leiden en mentor van Baudet ook maar weinig afstand van dergelijke zaken neemt en dit als ‘jeugdzondes’ lijkt te zien – ook hier is verder onderzoek, door de Universiteit van Leiden, inmiddels al aan de gang, en nog niets is honderd procent bewezen – zegt veel.
Maar er is meer. De mensen die nu massaal uit de FvD zijn gestapt, zijn mogelijk ook niet helemaal zuiver op de graat. Ze dobberen mee op de sfeer rond Baudet en Cliteur en mogelijk (ook dit is niet zeker) anderen aan de Universiteit van Leiden. Waar in Amsterdam de UvA (GU) in de jaren zeventig van de vorige eeuw werd gedomineerd door sociaalwetenschappers in de ban van het marxisme (urenlang college over: hoeveel doden is een revolutie waard), lijkt er in Leiden een andere beweging aan de gang. Een conservatieve houding die vooral verlangt naar vroeger en soms gepaard gaat met een (zeer) kritische houding ten aanzien van politiek links, de islam en mogelijk – maar niet zeker – ook ten aanzien van Joden(dom?). Cliteur, senator Fentrop, B.J. Spruyt, Kinneging, Verbrugge, Machteld Allan, Afshin Ellian en sommige FvD’ers hebben allemaal (toevallig?) een Leidse achtergrond – althans dat meen ik vast te stellen (vergis ik me?). Ondertussen is het marxisme in de hoofdstad al decennia op zijn retour en is de UvA volgens sommigen vooral in vastgoed gaan beleggen. Het kan verkeren …
Disclaimer: ik heb weinig tot geen boeken van bovenstaande mensen gelezen en dit is dus een subjectieve indruk van mijzelf die mogelijk niet genuanceerd is. Ik heb Moreel Esperanto van Cliteur gelezen en vond het een tamelijk eendimensionale religiekritiek (dat hebben we bij Joodse ketters wel beter gezien …). Ook las ik Staat van verwarring van Verbrugge, dat opmerkelijk genoeg ergens in mijn boekenverzameling opdook (daar geplant door aliens?!), – een wat merkwaardige doch geleerde verhandeling over liefde door een in depth analyse van Vijftig tinten grijs, middeleeuwse riddercultuur, gotiek, Percival en hoofse liefde, vermengd met restjes geromantiseerd christendom, aangelengd met filosofie en cultuurkritiek (onder andere MacIntyre) tegen het libertijnse Westen.
Maanden geleden hoorde ik een lezing van Machteld Allan over haar interpretatie van IbnTammiya, waar ik wat geïrriteerd door raakte (lees: ik wond me hoorbaar op en ventileerde publiekelijk mijn woede, waar ik niet trots op ben). Van de rest heb ik slechts indrukken uit de media – geschreven en ongeschreven. Ook hier is het nodig dat we dit gedachtegoed bestuderen en waar nodig bekritiseren. Wat bedoelt men nu precies met wat men opschrijft? Welk mensbeeld steekt er achter en hoe ziet een samenleving eruit gebouwd op deze ideeën? Rechtvaardig, egalitair of hiërarchisch? En wat betekenen hun visies voor minderheden? Het feit echter dat er een politieke beweging 'omheen' zit (hoe precies is mij niet duidelijk), stemt mij in ieder geval vooralsnog niet gerust. Althans niet als we naar de FvD kijken en zien hoe die zich 'ontwikkelt'.
Niet per se verketteren maar het gesprek/dialoog/polemiek aangaan. In de hoop dat wederzijds gesprek ontsporingen tegengaat. En ja, linkse denkers moet je ook in de gaten houden. Want hier gaat het mij wel om: intellectuelen moeten hun maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen en inzien dat hun ideeën, woorden en beelden bij henzelf en anderen iets teweeg kunnen brengen – in positieve én negatieve zin. Net doen alsof jij daar helemaal niet voor verantwoordelijk (en niet per se schuldig) bent, is kinderachtig. Niet wegkijken zoals dwaallicht Heidegger dat deed.
Moge het licht van Chanoeka ons allen veel wijsheid brengen om zin van onzin, goed van fout, juist van onjuist, en waarachtig van nep/kitsch te scheiden.
Sjabbat sjalom!
