Laat ik deze week nu eens een leuke column schrijven. Luchtig. We doen gewoon voor even alsof het in Israël en Gaza alleen mooi weer is – met blauwe luchten, wuivende palmen en ruisende zee. Alsof het Midden-Oosten niet in brand staat, er geen gewapende conflicten zijn in Oekraïne, in Afrika, en andere gebieden. Alsof er geen ebola-uitbraak is, aids geen doden meer maakt, dodelijke en chronische ziekten niet meer bestaan, natuurrampen niet voorkomen, mensen niet omkomen in auto-ongelukken, of werk-gerelateerde ongevallen. Alsof er geen opwarming van de aarde is, geen kredietcrisis, geen plasticsoep in de oceanen die uiteindelijk op ons bord belandt, geen religieus of ander ideologisch geïnspireerd extremisme bestaat. Er geen dierenmishandeling, geen criminaliteit en geen files bestaan … En alsof we niet opnieuw door strafschoppen uit een WK of EK zijn gekukeld … Ja, stelt u zich dat nu eens voor.
Recent heb ik voor mezelf een digitaal fototoestel gekocht, mijn eerste … Dit geeft mij de mogelijkheid om bijzondere vondsten vast te leggen. Zoals mijn zeer bijzondere vondst – archeologisch mag ik wel zeggen – aan de kust. Het gaat hier om vroege primitieve schilderingen, achtergelaten door een vergeten cultuur – ik zal ze de zandmannetjes noemen. Hieronder ziet u een weergave van de manier waarop deze premoderne mens omging met zijn emoties van vreugde en somberheid. Men had moeite beide verenigd in één persoon te zien. Men beleefde een heftige emotionele gesteldheid alsof men iemand anders was, een tweede persoon …
Pas écht interessant werd het echter toen ik op een tweede wandeltocht een volledige stad van de zandmannetjes aantrof – waarom deze verlaten werd, is niet duidelijk. Misschien heeft de ongunstige ligging aan het strand en de zee hier iets mee te maken. In ieder geval waren deze premoderne mensen in staat om prachtige woonplaatsen te bouwen.
Een exacte datering is er nog niet maar men denkt aan circa 1000-1200 vóór het begin van de jaartelling. Maar écht spectaculair werd het op onze derde expeditie daar, toen deze primitieve graffiti met tekst werd gevonden waaruit ten eerste bleek dat deze beschaving het schrijven meester was. Maar er was meer: een aantal namen was onmiskenbaar bijbels / Joods.
We vinden hier allereerst PIPPA – onmiskenbaar een Latijn-Italiaanse variant van ABBA, ‘vader’. Hieronder vinden we DAPHNE, het Grieks voor ‘Laurier’. Echter, in het Oude Egypte is er ook een plaats die Daphne of Taphne heette en mogelijk identiek is aan het bijbelse Tachpanches uit Jeremia 43. En daaronder beide kinderen: JESHUA (!) en ARJE. Ik denk dat dit één van de meest opzienbarende ontdekkingen is over de vroeg-Joodse aanwezigheid in het Nederlandse kustgebied. Bovendien kunnen we sterk de Diaspora-invloeden zien van het Grieks (of Egyptisch!) en vroeg-Latijn. Al-met-al zéér spectaculair!
Wie schrijft die blijft; wie schildert, bouwt of tekent vaak ook … Zonder schrift hadden we hoogstwaarschijnlijk ook geen Tora (of dat erg was mag u zelf uitmaken …). En hadden we ook niet het verhaal van Pinchas kunnen lezen, de held uit de Parasja van deze week. Deze doorboort in een vlaag van woede met een speer het stamhoofd dat sekst met een Midjanitische prinses.
Het is deze daad van wraak en geweld die hem juist een held doet zijn in het verhaal. Een verbond van vrede noemt de Tora het. Kan uit geweld vrede komen? Ik denk het niet. En wie naar de wereld kijkt, ziet helaas nog te veel van dit soort geweldsdaden. Toch leest de traditie dit verhaal al anders. De rabbijnen stellen al dat wat Pinchas deed, alleen voorbehouden is aan mensen in wie een échte hemelse ijver brandt. Wie komt vragen of hij zo moet handelen, krijgt een negatief antwoord.
De mystiek gaat nog een stap verder en ziet een zielsverwantschap tussen Pinchas en de Profeet Elija – Pinchas ís Elija. Vele jaren later weet deze Israël weer te verzoenen met de echte God, en de Baäl aan de kant te zetten. Dat gaat echter ook met veel geweld gepaard – de 400 Baälpriesters worden op bevel van Elija vermoord.
Het is echter geen successtory: Elija is niet in staat – ook niet na een mini-Openbaring – om positief over Israël te denken: “Ik heb zeer geijverd voor de Eeuwige, de God der heerscharen, want de Israëlieten hebben uw verbond verlaten, uw altaren omvergehaald en uw profeten met het zwaard gedood, zodat ik alleen ben overgebleven, en zij trachten mij het leven te benemen.”
God besluit dat de tijd gekomen is dat Elija de wereld verlaat en plaats maakt voor een opvolger, Elisja. Hij sterft echter niet en wordt levend in een wagen van vuur door paarden getrokken, naar de hemel gevoerd. Daar leeft hij als een soort engel verder. Die echter elke keer als de Joden een kind besnijden, aanwezig moet zijn (de stoel van Elija). Als getuige dat Israël tóch trouw is aan het verbond. Extremisme is niet de weg naar God, lijkt de boodschap te zijn …
Sjabbat sjalom!
