De wereld staat niet stil. Even een weekje geen column is dan ook best moeilijk als er zoveel is om over te schrijven. Neem nu dieselgate – dat bleek nog een apart vervolg te hebben. Het begon met een bericht in de pers dat in het kader van onderzoek naar de uitstoot van dieselauto’s dieren als proefkonijn werden gebruikt. Tien apen zouden in het kader van het onderzoek urenlang de uitlaatgassen van dieselauto’s hebben ingeademd – verontwaardiging alom. Vooral in Duitsland zelf, volgens de Telegraaf: “ ‘Tien apen urenlang moedwillig uitlaatgas te laten in ademen om zo aan te tonen dat de schadelijke uitstoot is afgenomen is belachelijk’, zei minister-president Stephan Weil van de Duitse deelstaat Nedersaksen” …
Maar daarmee was het verhaal nog niet helemaal rond, integendeel. Want er zouden ook experimenten op mensen zijn uitgevoerd. Ontoelaatbaar, vond men achteraf uiteraard, zoals onder andere op nu.nl viel te lezen: “VW-topman Matthias Müller heeft omstreden proeven met dieseluitlaatgassen op mensen onaanvaardbaar genoemd. De methoden die in de VS werden toegepast waren verkeerd, ze waren onethisch en walgelijk, zei Müller” …
Ook hiermee was echter nog niet alles gezegd. Want ook ons eigen RIVM deed onderzoek op mensen met uitlaatgassen, zoals wederom was te lezen in de Telegraaf. De proeven zouden plaats hebben gevonden in de jaren 2006-2012 in een samenwerking tussen het RIVM en de Zuyd Hogeschool in Heerlen. Een wat ‘ongemakkelijk’ experiment als je het mij vraagt, gezien de beschrijving ervan door Paul Borm, hoogleraar toxicologie: “We stopten twaalf mensen in een heel grote vrachtwagen, die kregen dan een uur lang een gasmasker op met omgevingslucht”, zegt Borm.
Nieuw zijn dit soort onderzoek op mensen niet, aldus de Volkskrant: “… in de jaren tachtig en negentig deed de Amerikaanse milieudienst EPA ook tests met menselijke proefpersonen. In de jaren negentig zijn aan de Zweedse universiteit van Umeå proeven uitgevoerd onder twaalf gezonde vrijwilligers. Die werden al fietsend in een afgesloten ruimte blootgesteld aan 'gefilterde en ongefilterde' dieseluitlaatgassen.”
Door dergelijk onderzoek zou nooit schade aan de deelnemers zijn ontstaan, is te lezen in het Volkskrant-artikel. Bovendien zou de ethische commissie van de Universiteit van Aken toestemming hebben gegeven voor het experiment. Maar zijn proeven op mensen niet altijd moreel-ethisch gezien ongewenst en fout? Los van de vraag of ze schade aan de deelnemers opleveren. Het lijkt in strijd van de waardigheid van de mens om iemand voor dit soort experimenten te gebruiken. In onze omgang met anderen dient altijd een hoger perspectief te worden gehanteerd dan zuiver instrumentele afwegingen. Anders bevinden we ons op een glibberig en hellend vlak qua moraal en ethiek.
Nou hebben ze ook voor wat drukke kinderen een opmerkelijke ‘oplossing’ gevonden bij onze oosterburen: zulke kinderen doe je een loodzwaar pak aan, gevuld met zand. Maar ook in Nederland zouden tevreden scholen de “verzwaarde harnasjes, gevuld met zand, luchtdruk of ballen” enthousiast aanschaffen. Enfin, lees het zelf maar.
Ondertussen was er in Israël veel te doen om enkele rabbijnen die protesteerden tegen geïntegreerde gevechtseenheden in het Israëlische leger, waarin mannen en vrouwen samen dienen. Onacceptabel in de ogen van rabbijnen Shlomo Aviner en Shlomo Eliyahoe. Ook de Sefardische Opperrabbijn van Israël – rabbijn Jitschak Josef – sprak zijn steun uit voor de standpunten van zijn collega-rabbijn Eliyahoe. Tot grote ergernis van minister van Defensie Lieberman, die hierop reageerde door de drie rabbijnen voortaan de toegang te ontzeggen bij evenementen van het Israëlische leger.
Aviner van zijn kant vindt het allemaal prima, zo is te lezen in een reactie van hem op de website van srugim.co.il. Het is de taak van rabbijnen om te waarschuwen voor wat in hun ogen spirituele gevaren zijn. De waarheid van de Tora is het allerbelangrijkste. Ook wanneer dat betekent dat je als rabbijn je baan kwijtraakt of subsidiegeld. Iemand het zwijgen opleggen leidt juist tot meer bekendheid van de persoon en diens standpunten. De rabbijn verwijst verrassend genoeg naar de Engelse filosoof John Stuart Mill en vat zijn vier redenen samen waarom de vrijheid van meningsuiting zo belangrijk is: 1. Misschien heeft de ander met zijn afwijkende mening wel gelijk. 2. Misschien bevat de andere mening ook waarheid, zodat men samen aan een nog volledigere waarheid bouwt. 3. Ook wanneer de ander geen gelijk heeft, wint de waarheid aan kracht als zij de leugen bestrijdt in het debat. 4. Waarheid verliest aan overtuigingskracht als deze gebruik moet maken van macht om de ander het zwijgen op te leggen.
En nu nog hopen dat ook rabbijn Aviner en zijn achterban deze argumenten van Mill internaliseren, net als hij van zijn tegenstanders verlangt.
Sjabbat sjalom!
