Donderdagochtend moest ik les geven in Utrecht, want sinds vorige week doceer ik op de plaatselijke universiteit een cursus Jodendom. Aangezien het om 10 uur begon, hees ik me om 9 uur de auto in. Zoals u weet ben ik dan nog slapende, maar goed. Al rijdende kreeg ik echter een gevoel van thuiskomen, een AHA-Erlebnis. Ik waande me – hoewel rijdend op de A2 richting Utrecht – in Israël. Slecht asfalt, een snelweg die om de honderd meter sierlijke wendingen aannam, stukken zonder wegbelijning, wisselende kleuren van belijning (geel en oranje), en natuurlijk files. Het opmerkelijke op dit stuk snelweg is, dat net als in Israël, de weg zich steeds een stukje lijkt te verleggen. Als de bedding van een rivier die door de tand des tijds zich steeds iets verplaatst. Het enige wat ik miste om deze Israël-ervaring compleet te maken, waren auto’s op de vluchtstrook met pech, automobilisten die al stilstaand bellend hun tijd daar gezellig doorbrengen, of hun slaap inhalen. Want in Israël is de cultuur van de vluchtstrook, het bermleven, tot in de finesses ontwikkeld. Alleen nog een barbecue en muziek erbij en het wordt nog echt gezellig ...
Even iets anders. Enkele dagen geleden werd in Israël een symposium gehouden over het probleem van “halachisch veroorzaakte kinderloosheid”. Wat is er aan de hand? Volgens de Tora is een vrouw tijdens haar maandelijkse menstruatie onrein. Deze onreinheid duurt 7 dagen. Hierna is zij weer rein en is het toegestaan om seksueel contact te hebben. Volgens rabbijnse exegese echter pas nadat ze in een ritueel bad, een mikva is geweest – iets dat strikt genomen niet in de tekst staat (zie Wajikra 15:19-24), maar volgens de rabbijnen wel een bijbelse verplichting is. Tot zo ver is er nog niet zoveel aan de hand. In de Talmoed lezen we echter dat vrouwen op een bepaald moment deze reinheidswetten zijn gaan aanscherpen (of waren het mannelijke scherpslijpers die hiervoor het initiatief namen?) en een gewone menstruatie om verwarring te voorkomen zijn gaan behandelen als een ‘zava’. Een zava is volgens de Tora een vrouw die een bloeding krijgt buiten haar normale cyclus, of een menstruatie die na 7 dagen nog niet afgelopen is en dus verder gaat op de 8e dag en later. In zo’n geval is een strengere bijbelse wet van toepassing: de vrouw moet nadat de bloeding opgehouden is 7 reine dagen tellen waarin geen bloeding meer wordt waargenomen (Wajikra 15:25-33). Vindt bloedverlies toch plaats dan kan dat betekenen dat er opnieuw begonnen moet worden met tellen.
In de praktijk betekent dit dat orthodoxe vrouwen al eeuwen, in plaats van 7 dagen, 12-14 dagen per maand onrein zijn en afzien van seksueel contact, omdat dit in de halachische bronnen zo is gecodificeerd. Met de voortschrijdende medische kennis is echter duidelijk geworden dat bij veel vrouwen de eisprong nu juist plaatsvindt in deze extra toegevoegde dagen die bijbels gezien niet nodig zijn. Volgens sommige doktoren is het resultaat van deze oude gewoonte dat 25% van onvruchtbaarheid bij orthodoxe vrouwen hieraan te wijten valt. Hoe wordt dit tot nu toe opgelost? Soms wordt dit opgelost door kunstmatige inseminatie met het zaad van de echtgenoot toe te passen tijdens de onreine periode van de vrouw, wanneer de eisprong plaatsvindt. Een andere oplossing is het toedienen van hormonen om het moment van de eisprong van de vrouw in de cyclus te verschuiven, of haar menstruatiecyclus te veranderen. De laatste tijd is hier echter groeiend ongenoegen over waar te nemen bij orthodoxe vrouwen met een feministische inslag. Waarom hormonen en IVF als je eigenlijk een gezond lichaam hebt en alleen door een oude wet van ruim 1500 jaar geleden ongewild kinderloos wordt? Bovendien is het toedienen van hormonen niet zonder gevaar.
Nu hebben ook doktoren zich geschaard achter de vrouwen in de persoon van ene dr. Rosenak. Hij wijst op het hoge percentage van 25% van onvruchtbaarheid die aan deze halacha te wijten is, en wijst ook op andere nadelen van de aangescherpte rabbijnse wet: scheidingen door kinderloosheid, relatieproblemen, depressiviteit en het verlies van libido bij vrouwen, en het geheel loslaten van het nakomen van de huwelijkswetten rond de menstruatie. Hij wijst bovendien op de verhoogde kans op kanker en hersenbloedingen als gevolg van het toedienen van hormonen. En hoe zit het met mannen die een beroep hebben waardoor ze vaak ver weg van huis zijn en nooit thuis zijn wanneer hun vrouw rein is? – tenminste als je deze twee weken als onreine periode vasthoudt. En hoe zit het met mensen die vanuit een seculiere levensstijl orthodox worden, maar dit aspect van de huwelijkswetten te zwaar vinden? Al deze vragen en problemen werden enkele dagen geleden dus besproken op dat symposium. Afschaffen die extra dagen en terug naar de oude bijbelse wetgeving, vindt Rosenak dus.
De rabbijnse kant van de zaak werd vertegenwoordigd door rabbijn Sharlo, hoofd van de religieus-zionistische jesjiva (Talmoed Hogeschool) in Petach Tikva, en bekend om zijn soms gematigde standpunten. Zo kwam deze rabbijn de laatste jaren vaak in het nieuws doordat hij door andere rabbijnen uit de religieus-zionistische stroming als ketter en liberaal werd gebrandmerkt. Hoewel Sharlo de scherpe kritiek van dr. Rosenak op de rabbijnen niet deelde, is hij zich bewust van het probleem. Een rabbijn heeft volgens hem wel degelijk de autoriteit om deze extra dagen soepel te behandelen. Maar, dat mag nooit als algemene beslissing verwoord worden. Per geval moet dat door een rabbijn bekeken worden – in overleg met doktoren – en de mogelijke dispensatie is altijd strikt persoonlijk. Vandaar dat hij ook tijdens het symposium niet concreet wilde ingaan op de situaties waarin een dispensatie van die extra dagen van onthouding mogelijk zou zijn. “De halacha maakt niemand kinderloos”, is echter zijn standpunt. Vooropgesteld dat die correct wordt toegepast. Maar daar zit hem nu vaak het probleem ... Ongetwijfeld zullen deze uitspraken van de rabbijn wel weer tegen hem worden gebruikt. Want de één zijn rebbe, is de ander zijn ketter ...
