Afgelopen maandag vierden we Toebisjvat, het Joodse Bomenfeest, een dag die in ieder geval sinds de Middeleeuwen over de bomen- en plantenwereld gaat. Vele schoteltjes met gedroogd fruit en noten zullen er in uw sjoel doorheen gegaan zijn. In Israël zullen wel bomen zijn geplant – hoewel met minder elan als in de begindagen van de nog jonge staat. Misschien heeft u zelfs wel een seder voor Toebisjvat gehouden, waarbij wijn werd gedronken en verschillende soorten fruit genuttigd en heilige teksten gereciteerd – vooral uit de Zohar. Maar gaat het daar echt om, en is hiermee alles gezegd? In een artikel op de website Srugim pleit de academicus Nadav Berman Shifman van de Harvard University ervoor om zo snel mogelijk een Israëlische “milieu halacha” te ontwikkelen.
Want hoe zal Israël er over twintig jaar uitzien als er geen verschil in bewustzijn zal ontstaan? Als we maar doorgaan om bij elke religieuze bijeenkomst of feest plastic bekertjes, borden en bestek te gebruiken? Volgens Shifman wordt er in Israël jaarlijks vijf miljoen ton afval weggegooid waarvan een groot gedeelte niet organisch is, en "die de lucht die we inademen, het water dat we drinken en de aarde en het plantaardige en dierlijke voedsel vervuilt dat we eten." Hij wijst op paus Franciscus, die de wereld in 2015 heeft opgeroepen verantwoordelijkheid te nemen voor het milieu. Hij mist een dergelijke gezamenlijke oproep van Israëlische rabbijnen – de rabbijnen van Beth Hillel uitgezonderd. Volgens Shifman biedt onze Joodse traditie genoeg aanknopingspunten voor een verantwoord omgaan met het milieu. Ik denk dat hij gelijk heeft en deel zijn mening over het belang van een verantwoord milieubeleid ook vanuit de religieuze tradities.
Het is overigens interessant om te zien hoe Toebisjvat, Poerim en Pesach precies op elkaar volgen, met een maand afstand tussen de feestdagen die alle met volle maan worden gevierd. Alsof de mens zich langzaam losmaakt uit het bestaansniveau dat hij deelt met de plantenwereld, van dat wat hij gemeenschappelijk heeft met de dierenwereld – de zorg voor veiligheid, voortplanting, drinken en voedsel – tot aan de bevrijding van Pesach, de echte menswording. Want men is pas vrij als men kan reflecteren op de eigen situatie – op dat wat men als beklemmend en beperkend ervaart, en wat men stimulerend vindt voor ontwikkeling en zelfverwerkelijking, zoals de vrijheid positief wordt vormgegeven bij de Openbaring op Sinaï. Vervolgens dient men deze ontwikkeling vorm te geven met anderen in ene rechtvaardige samenleving – het Beloofde Land.
Na de Uittocht volgen echter nieuwe uitdagingen en crisissituaties die vaak een terugval in de mentaliteit lieten zien – men heeft geen geloof meer in de tocht naar Israël, is bang voor Amalek, gelooft niet dat God water en eten kan geven in de woestijn, of men zet zijn hoop op een Gouden Kalf dat uitkomst moet bieden. Een eenmaal bereikt niveau biedt geen automatische garanties voor de toekomst …
Hoe dun het vernisje van onze moraliteit soms in tijden van crisis is, laten de heftige reacties zien tegen Chinese studenten in ons rustige en 'nuchtere' Nederland. Door de angst om het Coronavirus – en ja het is begrijpelijk dat mensen zich zorgen maken – hebben Chinezen in het buitenland last van discriminatie en negatieve emoties die in hun richting worden geventileerd. Alsof zij iets kunnen doen aan de uitbraak van dit virus in hun vaderland – vele duizenden kilometers verderop. Als mens en Jood wordt ik hier niet vrolijk van – vooral ook omdat het geen enkele bijdrage levert aan een oplossing om deze epidemie in te dammen.
Het doet me helaas denken aan zwarte periodes in de geschiedenis waarin Joden verantwoordelijk werden gehouden voor het gedrag van een mede-Jood in een ander land, duizenden kilometers verderop, voor de economische crisis, voor de pestepidemie (“jullie hebben de bronnen vergiftigd"), of voor het gedrag van sommige Joden duizend(en) jaren eerder ("Jullie hebben Jezus vermoord" – hoewel het de Romeinen waren die de executie goedkeurden en voltrokken …).
In Wageningen werd volgens het AD de lift van een flat waarin veel Chinezen studenten wonen besmeurd met urine en poep en werden er nare leuzen op de muur geschreven. Gelukkig (!) nam Radio 10 wel haar maatschappelijke verantwoordelijkheid door een stom lied uit te zenden, ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ van Lex Gaarthuis, en ja er zijn al excuses aangeboden (zucht) …
Elke generatie heeft de opdracht om opnieuw uit Egypte te trekken en aan de voet van de Sinaï te staan om zich te committeren aan het Verbond voor een betere wereld.
Sjabbat sjalom!
