Slechte gedachtes

Ik heb een voorliefde voor exotische boekjes (anderen zullen ze misschien als raar, bizar of obscuur omschrijven), vooral als ze uit de ultra-orthodoxe hoek komen. Afgelopen zomer liep ik in Bné Berak op zoek naar boeken. Ik kwam terecht in één van de vele boekenwinkeltjes die deze ultra-orthodoxe stad kent. De vriendelijke eigenaar, met lange pijes en baard, stond me vriendelijk te woord. "Heeft u het boek "Responsa uit de Hemel?", vroeg ik. Ik was al een tijdje naar dit boek op zoek. Het zijn responsa die een middeleeuwse rabbijn schreef over allerlei wettelijke vragen die al dan niet werkelijk aan hem gesteld werden, of waar de rabbijn zelf mee worstelde. In ieder geval had deze rabbijn een opmerkelijke manier om aan zijn antwoorden te komen: hij formuleerde de vraag voordat hij naar bed ging en kreeg vervolgens in zijn droom een antwoord of aanwijzingen om het probleem op te lossen. Helaas had ook deze boekenwinkel het boek niet in voorraad en zou het ook niet binnenkort weer in voorraad hebben. Enigszins teleurgesteld keek ik de winkel rond op zoek naar andere interessante boeken. Vanuit mijn ooghoek zag ik een klein boekje liggen met bruine voorkant, waarop met sierlijke letters in goud "Sefer Sjemirat Hamachsjava" stond, "Het boek voor het bewaken van het denken". Niet verkeerd, dacht ik, terwijl ik enigszins opgewonden naar de prijs zocht. 19 Sjekel - nog geen 4 euro. Daar kan je het niet voor laten liggen, jubelde ik tegen mezelf. En inderdaad, het boek levert veel lees- en leerplezier op. Hoofdthema is het denken van de mens dat vaak sterker lijkt dan de mens zelf! Juist wanneer je je op het Hogere wil richten, slaat de slechte neiging toe in de vorm van foute gedachtes. Stel, je bent net bezig met het uitvoeren van een mitswe (gebod) of aan het dawwenen (bidden) en je moet denken aan je mooie buurvrouw in nietsverhullende lingerie. Of je hoort een denkbeeldige stem in je zeggen dat God helemaal niet bestaat en dat het allemaal kwatsch is, onzin. Daar sta je dan. In 100 pagina's wijst de samensteller van het boekje op de kwade invloed van foute gedachtes op de ziel en manieren om van die storende ideeën en fantasieën af te komen. Hiervoor heeft hij allerlei materiaal verzameld uit rabbijnse literatuur vanaf de Middeleeuwen tot de moderne tijd. Al met al draagt het boek een zeer behoudend en conservatief stempel door de vele chassidische rebbes en mystici die geciteerd worden. Nu is het allemaal wat minder raar dan je denkt, wanneer we ons beseffen dat ook de moderne psychologie zich bezig houdt met de invloed van verkeerd denken op de mens. Je kunt denken aan een negatief zelfbeeld, gebrek aan zelfvertrouwen, dwanggedachtes, depressies, fobieën en andere angststoornissen. Denk ook aan al die zelfhulpboeken die hameren op positief denken ("Je kunt het, tsjakka!!”), NLP en andere technieken en tips die je moeten helpen om anders te leren denken.
Sommige tips in Sefer Sjemirat Hamachsjava zijn voor de moderne lezer bizar. Stel je wordt overvallen door gedachtes / verlangens naar een vrouw tijdens het gebed. Dan moet je volgens het middeleeuwse boek Sefer Chassidiem je beide grote tenen in de aarde planten en je hele lichaam daarop laten rusten – zonder dat je steun zoekt bij een muur ofzo. Rabbijn Aharon Rotte (1895-1947) geeft zijn uitleg van bovenstaande 'tip': "Volgens mij is de bedoeling hiervan dat de persoon zijn beide grote tenen en twee duimen in de grond plant en zijn hele lichaam hierop laat rusten – zonder op iets te leunen. En dit is een probate remedie om allerlei slechte gedachtes teniet te doen". Ook opmerkelijk is de tip om jezelf te kwellen als je een verkeerde gedachte hebt. Dat kan door jezelf met een naald te prikken in je hand, je voet of heup. Of je moet jezelf heel hard in je vel knijpen, of je hand pletten met je gewicht, of op de tafel slaan "zodat de pijn en de kwellingen de lusten en de beproevingen laten verdwijnen". Tja, je moet wat over hebben voor je geloof ... Voor de softies onder ons zijn er ook wat tips. Dat werkt bijvoorbeeld als volgt. Stel je hebt net een kwade gedachte gehad. Dan zeg je tegen jezelf het volgende. "Als ik over een uur nog steeds hieraan denk, dan moet ik een bepaalde geldsom betalen", ieder naar zijn financiële draagkracht. En als het gelukt is om dat uur door te komen zonder opnieuw die foute gedachte te hebben, dan ga je gewoon zo verder. En zeg je dus opnieuw tegen jezelf: "Als ik over een uur nog steeds hieraan denk, dan moet ik een bepaalde geldsom betalen". Door jezelf elke keer een klein doel te stellen, zul je je weten te beheersen en uiteindelijk uit de Hemel geholpen worden. Zodat het je gemakkelijk af zal gaan om je gedachten te beheersen. Nog goedkoper en pijnlozer is de tip om jezelf de Godsnaam te visualiseren – de vierletterige naam JHWH. Dit heeft de kracht om alle ijdele gedachtes te breken. Ook de heilige namen GEDASJNEL en TAFTAFJAH schijnen probate middelen te zijn tegen verleidelijke gedachtes. Naast visualiseren, is het ook mogelijk om deze namen in jezelf te mediteren, als een soort onhoorbare mantra dus. Of: wie een slechte gedachte krijgt moet drie keer spugen en daarbij elke keer zeggen FI FI FI.
Interessant is de tip om je gedachtes in detail (!) aan je spirituele leraar of goede vriend te vertellen. Door de gedachtes exact te verwoorden, haal je paradoxaal de kracht eruit en zul je de volgende keer minder last hebben van zondige gedachtes. Het reinigt bovendien je geest van al het onzuivere door het letterlijk naar buiten te brengen. Zie hier de kracht van het therapeutische gesprek en het onderbewuste dat bewust gemaakt moet worden. Freud kan tevreden zijn ...