Wie op vakantie is, geniet selectief van het land waar hij even te gast is. Maar wel een wat brutale gast, want echt geïnteresseerd in de geschiedenis, gebruiken en cultuur van de vakantieplek is men vaak niet. Als het eten maar lekker is, de mannen en vrouwen mooi zijn, de terrasjes gezellig en de winkelstraten imponerend. En de natuur uiteraard mooi. Wie als toerist ergens verblijft, heeft de neiging alles met thuis te vergelijken en zijn toeristische verblijfplaats te idealiseren – alles is daar beter, mooier, gezelliger en (belangrijk voor Nederlanders!) goedkoper. Toch dringt de lokale geschiedenis of de politiek zich aan de toerist op – of deze dat nu wil of niet. Zoals wanneer ik in een Toscaanse stad een tafeltje zie staan met wat jonge Italiaanse mannen en vrouwen. Of ik een petitie wil tekenen. Ik leg braaf uit dat ik in principe bijna nooit een petitie teken en zeker niet in het buitenland. Het blijkt om een organisatie te gaan die gebruikers van harddrugs in Italië wil begeleiden op hun weg naar afkicken.
Een soort Jellinek-kliniek – die ken je toch wel, zegt de jongedame tegen me als ik haar vertel dat ik uit Nederland kom. Drugsverslaafden worden volgens haar in Italië aan hun lot overgelaten – hetgeen betekent dat men op straat leeft als dakloze of erger. Nee, de politiek is er niet in geïnteresseerd, zegt ze geëmotioneerd. Ze blijkt zelf een voormalige verslaafde te zijn, al vanaf haar dertiende, want haar vader was ook verslaafd en de harddrugs lagen gewoon thuis. Een andere jonge vrouw blijkt jarenlang aan de heroïne verslaafd geweest te zijn maar nu al drie jaar clean, vertelt ze trots. En ook de jongen bleek een geschiedenis van harddrugs achter zich te hebben gelaten. Heel even zien we een andere werkelijkheid dan die van vakantiegangers. Indrukwekkend dat deze jonge mensen dit met me willen delen – dat hebben we in Nederland toch beter geregeld, denk ik stiekem …
Even later lopen we langs een galerie met foto's. Ongewild roepen de beelden bekende associaties op aan een ander land en tijdperk: kapotte bussen, gewonden, stof en puin. Het lijkt alsof we beelden zien van de bloedige aanslagen van de jaren zeventig in Israël. Het blijkt om iets anders te gaan – een herdenking van de aanslag van 2 augustus 1980 in Bologna, waarbij 85 doden vielen en honderden gewonden. Even worden we weer meegenomen naar de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw, toen Europa vele terreurorganisaties kende, die aanslagen pleegden in tal van landen. De één uit extreemrechtse motieven, de ander uit extreemlinkse motieven – en dan waren er nog de IRA en de PLO. Van islamitisch geïnspireerde terreur had nog niemand echt gehoord.
Geheel opgelost is de aanslag in Bologna nog steeds niet en het is nog steeds een niet geheelde wond voor de plaatselijke bevolking. Wie zaten er nog meer achter? En zijn de echte daders wel berecht? Geweld en het lijden dat het veroorzaakt kent geen grenzen, huidskleur of religie, denk ik bij mezelf terwijl ik de foto's bekijk. Mijn vrouw is ondertussen de galerie uitgelopen – ze vind het onprettig.
Dan zijn er nog de vele oorlogsmonumenten die we zien in de steden die we bezoeken. Toscane blijkt een waar oorlogsfront te zijn geweest in de Tweede Wereldoorlog, waar veel geallieerden en locals het leven verloren bij de strijd tegen de Duitsers. In Bologna is bij het Piazza del Nettuno een indrukwekkend monument met gigantische afmetingen neergezet met vele pasfoto's van omgekomen verzetsstrijders in de periode van september 1943 tot april 1945.
Merkwaardig genoeg kan ik geen verwijzing vinden tegen wie deze verzetsstrijders nu precies streden. Het woord Duitsers, fascisten of nazi's ontbreekt. Wel zien we verwijzingen naar de begrippen vrijheid, vaderland en mensheid.
Ook op het onderstaande monument in Parma (geloof ik) is geen echte historische context te vinden – het is een ode aan de moedige soldaten die hun leven (bloed lees ik) voor het vaderland en de Italiaanse driekleurige vlag (tricolore) hebben gegeven. En de menselijke broederschap. Is de tekst op deze monumenten bewust vaag en universeel gehouden, opdat rechts én links – Italië is politiek gezien best verdeeld – zich kan herkennen in de tekst? Op een of andere manier vind ik de combinatie van de helmen en het prikkeldraad op het monument wat unheimisch.
En als we in Arezzo in een café zitten, valt mijn oog op een foto. Die is genomen op de dag dat Arezzo werd bevrijd, vertelt de vrouw achter de bar. Toen was dit café er al, hoewel het er anders uitzag. Volgens de vrouw zijn het Amerikaanse soldaten op de foto. Rebbe Google en het Internet weet echter te melden dat het vooral de Britse divisies waren die Arezzo bevrijdden uit handen van de Duitsers, op 16 juli 1944, (hoewel ik de namen van de bataljons en divisies nauwelijks kan onthouden of onderscheiden). Het zonnige en toeristische Toscane was in 1944 een echte war zone, waar werd zwaar gevochten en velen de dood vonden. Opeens is het vakantiegevoel eventjes weg …
Bij ons vertrek uit Baden-Baden valt mijn oog net even op een monument enkele tientallen meters van ons gehuurde appartementje. De tekst spreekt eigenlijk voor zichzelf: hij verwijst naar de schending van de Torarollen en de vernietiging van de synagoge aan de Stefanienstrasse tijdens de Kristalnacht in 1938. Daarnaast verwijst de tekst naar de slachtoffers van de Jodenvervolgingen in het Derde Rijk.
Indrukwekkend is ook het einde van de hoofdtekst: “Er was niemand die dit begin van de terreur en verderf ook maar wilde stoppen (Es fand sich niemand der diesem Geschehen Einhalt geboten hätte…). Wat zo begint kan alleen maar nog zwarter worden, lijkt de boodschap. Grijp in, kom in verzet en protesteer wanneer het nog kan. Opvallend zijn ook de jaartijdlichtjes en waxinelichtjes die voor het monument, op de grond, worden aangestoken – ik heb dit zo bijvoorbeeld niet eerder gezien bij monumenten in Nederland. Ook opvallend is dat mensen op de stenen plaquette van het monument een steentje hebben gelegd, zoals men ook doet wanneer men een echt Joods graf bezoekt (zie de rode pijltjes bovenaan). Ook op vakantie neem je de geschiedenis en jezelf gewoon mee…
Sjabbat sjalom!
