De afgelopen nachten waren mooie, heldere nachten. Woensdagavond laat. Ik sla mijn boek over Rabbi Nachman van Breslav dicht en wil naar bed gaan. Terloops kijk ik uit het raam naar de lucht – een prachtige sterrenhemel. Opeens wil ik naar buiten om die hemel eens goed te bekijken. Ik trek een extra trui en vest aan en sta even later op mijn balkon naar boven te staren. Gefascineerd kijk ik naar de patronen die de sterren vormen, sterrenbeelden en andere rare clusters. Er zijn ’s nachts met het blote oog zo’n 1000 sterren te zien, volgens een oude Joodse Middeleeuwse bron. Ik denk dat dat wel klopt. Ze konden vroeger ook wel kijken. Toch is het raar dat die zichtbare sterren figuren en patronen vormen. Als je 1000 knikkers willekeurig uitstrooit in de woonkamer, zouden er dan ook zulke patronen uitkomen? Ik begrijp opeens de fascinatie die mensen vroeger hadden met astronomie en astrologie, Joden incluis:
Wanneer ik uw hemel aanschouw, het werk van uw vingers, de maan en de sterren, die U bevestigd hebt: wat is de mens, dat U hem zou gedenken, de Mensenzoon, dat U naar hem omziet? (Ps. 8:4-5)
Ik zie een streep die langs de hemel flitst, een vallende ster, of is het een stuk van de vele kapotte satellieten die rond de aarde tollen? ‘Baruch oseh ma’aseh Bereesjiet’, mompel ik, ‘Geprezen die de scheppingswerken van het begin maakte’ (of is het ‘scheidde’?). Na een kwartiertje naar boven getuurd te hebben, word ik me bewust hoeveel licht er ’s nachts nog te zien is – lichtvervuiling heet dat tegenwoordig – van lantaarnpalen, verlichte huiskamers (blijkbaar ook avondmensen), de neonletters op de gevel van gebouwen en een kantoorgebouw dat enkele honderden meters van mijn huis badend in het licht staat (absurd eigenlijk, en zonde van het geld). De A9 is om half twee ’s nachts opeens ook duidelijk te horen – er rijden nog steeds auto’s om deze tijd. Waarschijnlijk zelfs vrachtwagens zo aan het geluid te horen. Inspirerend, zo af en toe naar de hemel kijken, misschien wel meer dan de vele uren die ik de afgelopen twee weken in sjoel doorbracht (hoewel een synagoge volgens de traditie ramen moet hebben – volgens de Zohar zelfs 12 – zodat je de hemel kan zien tijdens het gebed ...). Afgelopen Simchat Tora moest ik in sjoel aan een oude witz denken:
In een sjoel breekt een meningsverschil uit over een bepaald gebruik. De ene helft van de gemeente zegt dat de minhag (het lokale gebruik) X is, terwijl de andere helft zegt dat het gebruik juist Y is. Omdat de gemoederen hoog oplopen, besluit men het oudste lid van de gemeenschap te raadplegen, een man van over de honderd die vanwege zijn broze gezondheid niet meer in staat is om naar sjoel te komen. Beide partijen kiezen een afgevaardigde en spoeden zich naar de oude man, om van hem opheldering te krijgen wat nu de juiste minhag van hun gemeente is. Na thuis bij het gerespecteerde oudste lid van de gemeenschap hun beider standpunten te hebben uiteengezet, wachten de afgevaardigden gespannen op het antwoord van de oude, licht dovige man. De man wrijft eerst langzaam over zijn voorhoofd, trekt een beetje aan zijn grijze, spitse baard en zegt dan langzaam met krakende stem: ‘De minhag ... in onze gemeenschap is ... geloof ik ... dat we ... daar altijd ... ruzie over hadden ...’
Want zoals gewoonlijk was er ook dit jaar weer discussie of vrouwen wel of niet met de Tora mogen dansen met Simchat Tora. De minhag in die sjoel is namelijk dat er een kleine Tora-rol naar de vrouwenkant wordt gebracht en dat enkele vrouwen daar mee dansen. Vervolgens ontstaat er dan elk jaar discussie over – soms lopen mensen boos weg uit sjoel, de gang op. Zo ook dit jaar, Baruch Hasjem. Dit keer kwam het verzet opmerkelijk genoeg van enkele vrouwen zelf. ‘Vrouwen horen niet met de Tora te dansen’, zou er gezegd zijn. Waarom eigenlijk niet? Als een Tora-rol dezelfde status heeft als de Heilige Ark uit de Tempel, waarin volgens de traditie de Stenen Tafelen en een Tora-rol lagen, dan mag niemand een Tora-rol aanraken. Immers, volgens Bemidbar 4 mogen alleen de zonen van Kehat de Ark dragen, maar ook zij mogen de Ark zelf niet aanraken, maar alleen de draagstokken (Bemidbar 4:15). Toen Uzza de Ark aanraakte omdat die dreigde te vallen, greep God in en doodde Uzza ter plekke (II Samuël 6:7). Dat wordt nog een hele klus om authentieke ‘zonen van Kehat’ in Nederland te vinden ...
De Tora-rol is dus geen Heilige Ark uit bijbelse tijden. Waarom zouden vrouwen geen Tora-rol mogen aanraken dan? Omdat ze onrein zijn? Iedereen is tegenwoordig onrein, door aanraking van een overledene, aanwezig te zijn in één ruimte of huis waarin een overledene ligt, of door boven / bij een graf te staan. Volgens Tora en Misjna is de onreinheid van een dode vele malen sterker dan die van een onreine vrouw (vanwege menstruatie). Ook mannen worden overigens onrein door het aanraken van een vrouw die onrein is, of het hebben van seksuele gemeenschap met een vrouw die nog niet het mikva in is geweest. We hebben dan ook nooit gehoord dat een Tora-rol onrein is geworden en dat die daarom niet meer gebruikt mag worden. Een Tora-rol is helemaal niet onrein te maken. Of zoals Maimonides schrijft: “de woorden van de Tora kunnen niet onrein worden, zij staan in hun onreinheid voor Eeuwig”. Daarom mogen onreine mannen ook uit de Tora lezen, ondanks hun onreinheid (H. Keriat Sjema 4:8).
Enkele jaren geleden hadden we een oom van mijn vrouw te logeren op sjabbat. Deze Jemenitische rabbijn uit Bne Berak is slachter en had behalve het slachthuis in Aalten en Schiphol, nog nooit eerder iets van Nederland gezien. Op sjabbat gingen we naar sjoel en hij was aangenaam verrast – het viel wel mee met de goddeloosheid in Nederland. Er werd volgens de orthodoxe ritus gebeden, tijdens de dienst gebruikte men geen geluidsinstallaties zoals bij Liberale en Conservative gemeentes nog wel eens gebruikt worden, en de mechietse was ook kosjer. Alles ging goed, tot het einde van de dienst, toen de mechietse weggeschoven werd en mannen en vrouwen elkaar ‘goed sjabbes’- kusten. ‘Godbewaar, wat is dít nu weer’, mompelde hij geschokt in het Jemenitisch ...
Tja, dat is onze minhag ...
