Tradities zijn mooi en geven houvast, maar soms kunnen tradities ook worden doorbroken. Zoals de 'traditie' van de afgelopen jaren van heibel rond de 4-mei herdenking. Die bleef dit jaar uit, waarom is niet helemaal duidelijk – hebben we hier met een beginnende trend te maken? Misschien kwam het wel doordat Joden minder betrokken waren om deel te nemen aan de nationale herdenkingen, omdat die dit jaar op de sjabbat vielen, en sommigen vinden dat herdenken niet met sjabbat te verenigen is. Is het niet toch beter om samen met iedereen te herdenken? Daar zouden we misschien wat meer over kunnen discussiëren, net als over de halachische argumenten – als die er zijn – die vóór of tegen nationale herdenkingen op sjabbat pleiten. Door discussiëren, argumenteren, van mening verschillen en debatteren op waardige wijze worden onze meningen nog beter en meer doordacht.
Maar wacht eens, was er echt geen heibel? We hadden de vervelende 'discussie' rond de wandeling van Kamp Westerbork naar Groningen. Die leidde tot grote commotie in Joodse kring – althans als je de media mag geloven. De opwinding was zo groot dat de wandeling werd afgelast wegens bedreigingen. Volgens directeur Dirk Mulder kwamen die uit "zowel de antivluchtelingenhoek als vanuit de Joodse gemeenschap." Waar kwam die commotie eigenlijk vandaan? Vooral het NIW en het CJO waren hier druk mee bezig – hoewel Mulder ook aangeeft dat kampoverlevers hem erop aanspraken dat hij Westerbork zou willen “verkwanselen.”
In het commentaar van Esther Voet in NIW nr. 29 (p. 7), van 3 mei, worden de bedreigingen weliswaar veroordeeld, maar straalt zij toch een beetje een 'eigen schuld dikke bult’ houding uit naar Mulder, want dan had hij maar beter moeten luisteren naar de Joodse gemeenschap. Zoiets. Of we onze belangen op deze manier echt voor het voetlicht krijgen, is nog maar de vraag … Maar is er echt een discussie gevoerd in Joodse kring over deze zaak? Zou er echt geen enkele Joodse Nederlander zijn die de oorlog heeft meegemaakt en dit toch niet zo erg vindt? Of het er mogelijk zelfs mee eens is? We weten het niet, want er wordt door iedereen – Joods en niet-Joods – vooral óver ons gepraat. In een gesprek dat ik onlangs had met een overlevende gaf deze juist aan dat hij erg begaan was met het lot van vluchtelingen en asielzoekers. Hij wond zich op over de kilheid waarmee de zaken soms worden behandeld en hoe mensen worden uitgezet naar voor hen gevaarlijke gebieden. Wat hij van de Westerborkloop voor de vluchtelingen vond, ben ik vergeten te vragen.
Ook rabbijn Lody van de Kamp begrijpt de commotie niet echt: "Van de Kamp is geschrokken van het Joodse verzet tegen het organiseren van de Nacht van de Vluchteling op Kamp Westerbork", schrijft het Nederlands Dagblad van 11 mei jl. Zijn er ook geen aanknopingspunten in onze eigen Joodse traditie? Volgens de Tenach – en dat wordt echt verschillende keren herhaald (volgens sommigen zelfs 36 keer, hoewel ik dat niet heb geteld …) – moeten we de vreemdeling beschermen en liefhebben. Mooi, denk je. Maar als argument wordt nu juist de eigen ervaring van geweld en vervolging in Egypte gegeven.
Laten we eens enkele voorbeelden bekijken:
“Een vreemdeling zult u niet pijnigen (met woorden, lm), noch hem benauwen / verdrukken, want u bent vreemdelingen geweest in het land Egypte.” (Sjemot 22:20)
“De vreemdeling zult u niet benauwen /verdrukken, want u kent de ziel / aard / het gemoed (nefesj, lm) van de vreemdeling, omdat uzelf vreemdelingen bent geweest in het land Egypte.” (Sjemot 23:9)
“… en u zult hem (de vreemdeling, lm) liefhebben als uzelf, want u bent vreemdelingen geweest in het land Egypte: Ik ben de Eeuwige, uw God.” (Wajikra 19:34)
We presenteren het Jodendom graag als een open religieuze cultuur waarin meningsverschillen worden toegejuicht, iedereen zijn mening mag geven en naar elkaar wordt geluisterd en men het hartstochtelijk maar respectvol oneens kan zijn. In praktijk blijkt dat wat minder. Want ook over de vraag of het antisemitisme stijgt in Nederland en hoe de Joodse gemeenschap zich zou moeten opstellen, wordt er niet echt respectvol naar elkaar geluisterd. Ook hier bepalen de 'opiniemakers' van het NIW wat wij voelen en denken, hierbij soms gesteund door het CJO en het CIDI. En dus moet de genuanceerde 5 mei-lezing van Rosanne Hertzberger wel haast onzinnig lijken, aldus de teneur in NIW nr. 31 (p. 11), van 17 mei. Zelfs een kind van twaalf (Anaïs Swirc) uit Barendrecht begrijpt het beter! En ook rabbijn Lody van de Kamp moet als dissidente mening een beetje worden weggezet als onbenul. Deze had namelijk, ook in het ND, gezegd dat het allemaal wel meeviel.
‘ “Het beeld in stand houden dat Joden in Nederland gevaar lopen, is een onterechte en zware beschuldiging aan het adres van de Nederlandse samenleving”, zegt de orthodox-Joodse rabbijn desgevraagd. “Er zijn hier geen kerken, scholen of politieke partijen die het antisemitisme uitdragen.”
Van de Kamp wijst erop dat er in Nederland nauwelijks strafbaar antisemitisme voorkomt. “Prima dat deze partijen hun verantwoordelijkheid nemen, maar dan moeten ze wel bij de feiten blijven. Alle respect voor de goede wil van ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers, maar hij moet niet populistisch gaan doen. Hij moet zich niet laten meeslepen in de slachtofferrol waar een deel van de Joodse gemeenschap niet uit lijkt te komen.” ’
In plaats van een discussie die best scherp mag zijn maar gerespecteerd, wordt de rabbijn een “voormalig rabbijn” genoemd die bovendien “een geziene gast” in het ND is – een christenvriend … zoiets? En bovendien is hij ook al berucht vanwege zijn bezoek aan de salafistische As Soennah moskee – nee, met zo’n rabbijn ga je geen kopje thee drinken …
Van deze manier van opiniemaken wordt je niets wijzer. Wel als je zijn boekje leest Over muren heen, een briefwisseling tussen de rabbijn en de jonge moslima Oumaima Al Abdellaoui. En dan kun je nog steeds vinden dat hij ongelijk heeft, maar het brengt je eerder tot een beter inzicht van de materie dan je opsluiten in je eigen gelijk.
Misschien moet je ook juist het artikel in het ND lezen dat de onrust over antisemitisme nuanceert: “Een blik op de cijfers leert dat het aantal meldingen van antisemitische incidenten in Nederland daalt, van 1035 in 2014 naar 603 vorig jaar. De meeste meldingen betreffen scheldpartijen of bekladdingen in de directe woonomgeving van Joden. En Europees gezien, doet Nederland het goed – in Frankrijk en Duitsland groeit het aantal meldingen juist, en fors.”
En: ‘Het is paradoxaal dat het aantal meldingen over antisemitisme daalt, maar dat media en belangengroepen er wel veel aandacht voor hebben, zegt cultuurhistoricus Remco Ensel van de Radboud Universiteit, die voor het NIOD onderzoek deed naar het hedendaags antisemitisme … “Als je louter naar de cijfers kijkt, lijkt er geen reden voor meer dan gewone ongerustheid.” ’
Onderzoeker Ensel denkt dat Van de Kamp te positief is en Esther Voet te negatief, het zit ergens in het midden. Opmerkelijk genoeg wijst hij juist op gevaren die we weer niet in het NIW zien terugkomen, integendeel: ‘Ensel ziet het antisemitisme in Nederland veranderen. “Het denken over een wereldwijd complot van de Joodse elite die de natie ondermijnt, lijkt steeds meer salonfähig te worden. Het is niet langer beperkt tot Oost-Europese landen. De Hongaarse Jood en miljardair George Soros is vaak de kop van jut. Je ziet dat bij Thierry Baudet van Forum voor Democratie. Ik zeg niet dat hij antisemitisch bezig is, maar Baudet heeft Soros opgevoerd in een verkiezingsfilmpje. Ook maakt de Forum-leider haast schalkse verwijzingen naar dat gedachtegoed.” ’
Discussie leidt meestal tot betere oplossingen en meer afgewogen besluitvorming. Maar bruggen bouwen (hoe wankel ook) en verbinden is moeilijk, tijdrovend en frustrerend. En vrede maak je nu eenmaal met tegenstanders en mensen waar je het niet mee eens bent.
Sjabbat sjalom!
