Hosjanna Rabbah

Nou, Soekot is weer voorbij. De grote herfstmanoeuvres zijn afgelopen ... Wat nog even niet voorbij lijkt, is de sores op de beurs. Je kunt er geen pijl op trekken: aandelen laag, olie laag, goud en andere metalen laag – tja wat moet een mens doen? Kon je maar in de toekomst kijken! Nu heb ik goed nieuws voor u: dat kán! Sterker nog: daar had u op maandagochtend 20 oktober in het ochtendgloren de mogelijkheid voor gehad. Inderdaad, op Hosjanna Rabbah – de Grote Hosjanna – zoals de 7e dag van Soekot ook wel wordt genoemd. Waarom deze 7e dag Grote Hosjanna wordt genoemd, is niet geheel duidelijk. Ruim 2000 jaar geleden – toen er nog een Tempel in Jeruzalem stond – was het de gewoonte om elke dag van Soekot enorme wilgentakken aan de hoeken van het grote altaar te bevestigen. Volgens de rabbijnse bronnen waren deze wilgentakken wel 5 meter lang! Vervolgens omcirkelde men het altaar één keer en riep men uit: Ana Hasjem Hosjiea Na! Ana Hasjem Hatslicha na! Oftewel in vlot Nederlands: Alstublieft Eeuwige, red ons! Alstublieft Eeuwige, laat ons slagen! Op Hosjanna Rabbah omcirkelde men het altaar 7 keer! Iets van deze Tempelse traditie is bewaard gebleven in de orthodoxe synagoge-liturgie in de zgn. hakafot – het omcirkelen van de bima met de loelav op Soekot en met de Tora op Simchat Tora.
Omdat Soekot behalve het feest van onze vreugde ook een oordeel inhoudt – over het water, de oogst en de vruchten – kreeg de laatste dag van Soekot een bijzonder karakter. Deze laatste, 7e dag – Hosjanna Rabbah – werd de afsluiting van het hele proces van inkeer en vergiffenis, zoals dat al een maand voor Rosj Hasjana begonnen was. Op Hosjanna Rabbah zou het uiteindelijke oordeel bezegeld worden. Vandaar dat men op die dag extra veel gebeden begon te zeggen en men onder de invloed van de kabbala een leernacht met Hosjanna Rabbah organiseerde. Wat je die nacht precies moet leren, is vastgesteld in een speciale ritus, de 'Tikkoen van Hosjanna Rabbah', die o.a. inhoudt: het lezen van het boek Dewariem, het zeggen van psalmen en stukken uit de Zohar – de 'bijbel' van de mystici.
Nu wil de mens natuurlijk graag zekerheid. Wat zou het mooi zijn als je zou weten wat er dit jaar voor jou in de hemel besloten is ... Rabbi Aharon uit Lunel (Provence) vertelt over een opmerkelijke gewoonte: "En op de 7e dag (van Soekot) – 'de dag van de wilgentak' – hebben veel mensen de gewoonte om op te staan voordat het dag is en te kijken of de schaduw van hun hoofd zichtbaar is in het maanlicht". Want met iemand wiens hoofd geen schaduw heeft, zou het wel eens slecht kunnen aflopen: er zou besloten zijn dat hij dit jaar zou sterven. Rabbijn Eliëzer uit Worms legt één en ander nog even beter uit: "Want hun gewoonte is dat men zich in een laken wikkelt en men naar een plaats gaat waar het licht van de maan (goed zichtbaar is). Dan doen ze het laken uit zodat ze naakt (!) zijn. Dan strekken ze al hun ledematen en al hun vingers uit – en dan wordt het teken zichtbaar". Niet alleen de schaduw van het hoofd was belangrijk, maar ook van bijvoorbeeld je handen en je vingers! Zo zou een rechterhand symbool staan voor een zoon, een linkerhand voor een dochter en een vinger voor een familielid. Ook maakte het uit of het de schaduw betrof van een grote vinger of een kleine vinger. In de toekomst kijken is best nog wel ingewikkeld ...
Hoewel dit gebruik in de Middeleeuwen populair was, waren er ook rabbijnen die er minder gecharmeerd van waren. Zo ontmoedigt de Sjoelchan Aroech (OH 664) het gebruik, maar niet echt met sterke rationele argumenten. Hij beschrijft eerst het gebruik van het kijken naar de maanschaduw en schrijft dan: "maar er zijn meningen die geen waarde hechten aan dit gebruik – juist om je gesternte (mazal) niet te 'breken'. Bovendien begrijpen veel mensen deze zaak niet precies (men weet niet precies hoe men de schaduw moet interpreteren en wat dit nu precies betekent). Het is beter om volmaakt in vertrouwen (in God) te zijn, en niet de toekomst proberen te doorgronden". Ook anderen schrijven dat het niet gepast is om dit maanritueel uit te voeren. In de 19e eeuw is rabbijn Epstein nog feller: "God bewaar dat ons volk, de Zonen van Israël, naar dit soort zaken kijkt. En in één seconde, wanneer hij tot inkeer komt, wordt het slechte ten goede gekeerd. Wij hebben geen andere weg dan onze ogen op te heffen naar onze Vader in de Hemel". Wishful thinking?