Het zijn weer hectische tijden met de corona die maar niet wil wijken en een mensheid die deze crisis maar niet de baas kan worden. Terwijl we meer rekenkracht, techniek en informatie tot onze beschikking hebben dan de ons bekende generaties voor ons – het lukt ons wel om nog snel even het 5G-netwerk uit te rollen tijdens de coronapandemie. En voor raketten naar Mars, titaniumbruggen, vliegtuigen die sneller dan het geluid gaan, gebouwen met meer dan honderd verdiepingen, genetische manipulatie van gewassen en vele andere uitvindingen draaien we onze hand niet om.
Maar dít wil om de één of andere reden maar niet vlotten en daar hoeft ook geen complot achter te worden gezocht. Voor nu moeten we allemaal maar vitamine D nemen raden sommigen ons aan – baadt het niet, schaadt het niet, want er zijn aanwijzingen dat deze vitamine kan helpen. Zelf heb ik als goede Joodse hypochonder al tijdens de eerste golf genoeg vitamines en supplementen ingeslagen voor de hele wijk …
We staan nog maar aan het begin, want er zijn zoveel virussen en de mensheid is vele malen mobieler dan in het verleden. Dus de kans dat dit de enige epidemie van de eeuw zal zijn, lijkt erg klein. Het ontwikkelen van breedspectrum virusremmers lijkt nu een hoofdzaak. En dan heb ik het even niet over de klimaatcrisis en de bijbehorende uitdagingen waar we vroeg of laat mee geconfronteerd gaan worden. Verder zijn er nog de terroristische aanslagen in verschillende Europese steden. Alsof de coronapandemie nog niet dodelijk genoeg is, met inmiddels meer dan een miljoen slachtoffers en vele zieken bij wie niet duidelijk is wat de (blijvende) schade is op de langere termijn. In plaats van eendracht en eenheid zijn deze gewelddadige mensen uit op nog meer verdeeldheid, haat en agressie. Het is opmerkelijk te moeten constateren dat een crisis bij sommigen nog meer negativiteit naar buiten laat komen. Laten we daar toch vooral niet in meegaan maar het hoofd koel houden en inzetten op solidariteit en samenwerking.
Dan is er natuurlijk nog een ander belangrijk onderwerp – de schuldbekentenis vanuit verschillende protestantse kerken richting de Joodse gemeenschap over de houding gedurende de periode 1940-1945. Nu vind ik 'schuld' in het algemeen al een ingewikkeld begrip en ik ben er dan ook niet dol op als gebruiksvoorwerp. Het verheldert vaak toch niet alles, want waarom vond je dan toen dat het prima was om dát te doen waarover je nu schuld voelt. Vaak geeft het dus weinig inzicht in de verkeerde afweging uit het verleden of juist het gebrek aan afweging en moreel kompas. Daar kun je schuld bij voelen maar verantwoordelijkheid vind ik vaak veel bruikbaarder. In dit geval gaat het om gebeurtenissen van vaak meer dan 75 jaar geleden waarbij de daders allemaal al niet meer in leven zijn. Degenen die schuld belijden, hebben zelf geen aandeel in de 'schuld' van hun ouders. Zo kan je er strikt gezien naar kijken. Maar iemand kan wel zich schuldig voelen over zaken die anderen hebben gedaan – we kennen het begrip 'plaatsvervangende schaamte'.
Daarnaast gaat het om een instituut – de meeste instituten kennen een bestendigheid die een mensenleven ver overstijgt. Dat is ook hun kracht, zeker wanneer het over een religieus instituut gaat. Als instituut kan je dus veel makkelijker schuld bekennen en op je nemen dan als individueel persoon, omdat je een ander soort verantwoordelijkheid hebt – zeker in het geval van een religieus instituut. Kortom het is goed dat deze schuldbelijdenis komt. Dat het daarbij te laat zou zijn, vind ik minder relevant. Vanuit het perspectief van het slachtoffer bekeken komt het altijd te laat. De hele schuldbekentenis is niet los te zien van het huidige klimaat van kritisch onderzoek naar het verleden. Het moedige voorbeeld dat de koning hierin heeft gegeven, mag zeker niet onvermeld blijven. Het is te hopen dat dit zich ook op een gezonde manier zal uitbreiden tot het in het reine komen met ons koloniaal verleden – een VOC-gevoel waar gelukkig niet iedereen meer blij van wordt, toch? Van ons aandeel in de slavernij tot de politionele acties van 'onze' jongens in Nederlands-Indië.
Het is overigens wel apart om te zien hoe iedereen een mening heeft (ook ik) over de schuldbelijdenis van de PKN zonder dat iemand nog de tekst heeft gezien. Dit instituut houdt de tekst onder embargo tot 8 november. Ben benieuwd wát er nu eigenlijk wel in staat en wat niet. In protestantse kringen leidt de schuldbekentenis tot enige verdeeldheid. Zo vinden sommigen, zoals Het Deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten, het niet nodig volgens het RD: „Aan de bestrijding van hedendaags antisemitisme werken we van harte mee”, zegt voorzitter ds. A. Schot. (…) Waarschuwen tegen antisemitisme lijkt ons een betere weg dan plaatsvervangend schuld belijden voor hen die niet meer onder ons zijn. De Bijbel kent maar één zonde die aan anderen wordt toegerekend, en dat is de zonde van ons verbondshoofd Adam.”
Wel wat wonderlijk dat iemand zich meer qua schuld verbonden voelt met de zonde in de prehistorie van de mensheid, maar minder met een genocide op Europees grondgebied die onder onze eigen ogen en handen plaatsvond.
Ook interessant was de reactie van drs. Henk Tijssen, docent aan het Hoornbeeck College in Kampen en onderzoeker (VU) van christelijk nationaalsocialisme in een artikel in het RD met de titel " Schuldbelijdenis aan Joden komt te snel". Tijssen vind het allemaal wel meevallen: "Kerkleden en predikanten bleken tijdens de Tweede Wereldoorlog helemaal niet zo antisemitisch te zijn. Een schuldbelijdenis is vooralsnog niet op haar plaats." En: "Natuurlijk had zij (de hervormde kerk, lm) krachtiger kunnen getuigen tegen het felle antisemitisme, en ja, natuurlijk hadden haar predikanten nog meer tegen de Duitse bezetter en de concentratiekampen kunnen waarschuwen. Maar dat zeggen wij die in een mondigheids- en “zeggen-wat-we-denken”-cultuur leven. We oordelen met onze 21e-eeuwse bril op."
Tja dat is wel weer heel makkelijk en typisch het perspectief van iemand die zelf niet is vervolgd en doorgaans niets heeft te vrezen als witte man en behorende tot een groep die geen minderheid is die in Nederland wat heeft te duchten. Die heeft er maar weinig van begrepen. Het hele stuk van Tijssen ademt een apologetische sfeer en wat triomfantelijks. Jammer. Maar lees wel het artikel van Andreas Wohle – predikant van de lutherse kerk – in Trouw, die een en ander in de juiste context zet en een zuiverder beeld geeft. Let niet op de titel van het artikel – die dekt de lading niet …
Voor nu: geniet van de prachtige herfstkleuren en sjabbat sjalom!
