Afgelopen zondag was het JID – Jewish Identity Day, georganiseerd door de Joodse Gemeente Amsterdam. Omdat mij was gevraagd een workshop Talmoed te geven, was ik dit jaar aanwezig. De afgelopen jaren heb ik het een beetje laten voorbijgaan: het programma vond ik meestal niet interessant genoeg (behalve het eerste jaar toen men het door Aish haTorah had laten organiseren) en bovendien is er ook al Limmoed. Maar ik moet zeggen dat het dit jaar beter georganiseerd was dan voorheen: moderne flyers, een mooie website, een goede lunch en een gevarieerder programma zorgden voor een goede sfeer.
Er zullen zo’n 200-250 mensen zijn geweest, denk ik. Een mooi aantal voor een zondagmiddag waarop vaak ook andere evenementen zijn. Ook het publiek leek gevarieerder dan voorgaande jaren. Maar toch: het was veel van hetzelfde en in feite een soort geslaagde mini-Limmoed. Niets meer, maar ook niets minder. Een Joodse workshop klankschalen, aromatherapie of sjamanistisch trommelen zou misschien de sleur doorbreken en tot nieuwe inzichten leiden?
Tijdens de JID kwam ik overigens opnieuw mijn gesprekspartner over het loodgieten tegen, die me ook nog wees op de remedie van de aravot-bladen, de wilgenblaadjes uit de loelav. “Klopt,” zei ik, “sommigen dragen die geplastificeerd mee in hun binnenzak of portemonnee.” Kijk op deze site voor meer bij nr. 82 en 85 (iets naar beneden scrollen …).
Enfin, mijn eigen workshop was zoals gewoonlijk een haast onmogelijke opgave: in één uur mensen van verschillende achtergronden en niveaus van Joodse kennis en beleving iets meegeven van Talmoed - een tekst van zo’n 1500 jaar oud, uit een ander cultureel-religieus milieu dan waarin wij vandaag toeven. Als tekst had ik de eerste Misjna uit tractaat Berachot gekozen en een stukje Gemara daarop. Hoogtepunt was het verhaal waarin Rabbi Jossi eens onderweg was, en een ruïne binnenging om daar zijn gebed te zeggen. De profeet Elijahoe verscheen – dat gebeurde wel vaker bij rabbijnen uit de Talmoed – en bleef beleefd bij de ingang wachten totdat de rabbijn klaar was. Vervolgens leerde hij de rabbijn drie zaken: men moet geen ruïne binnengaan; men kan gewoon zijn gebed onderweg uitspreken en wie onderweg bidt, zegt een verkort gebed. Lees het verhaal hier, beginnende bij “It has been taught. R. Jossi says …”
Het is een illustratie van hoe verhaal en wet met elkaar vervlochten zijn in de Talmoed, zoals dat eigenlijk ook in de Tora gebeurt. Dit is belangrijk omdat juist de verhalen vaak irrationeel, magisch en wonderlijk overkomen, en de meer wettelijke passages rationeler. In de moderne tijd leidt dat tot verschillende invalshoeken – van mensen die beide soorten materiaal als onzin bestempelen en het primaat van handelen bij het individu leggen, tot het andere uiterste van de ultra-orthodoxie waarin alles waar is, en alles een geloofsdogma is – anders ben je een ketter … Rationele en historiserende verklaringen die in de Middeleeuwen nog wél door de beugel konden, zijn in de moderne tijd juist taboe. Een mildere vorm is om een scheiding aan te brengen tussen het halachische materiaal dat als maatgevend en bindend wordt gezien, en het verhalende, aggadische materiaal, dat niet als bindend wordt gezien.
Maar in feite kun je beide zaken niet scheiden – verhalen werken in en verwijzen naar religieuze praktijk en aan halacha liggen soms metafysische principes ten grondslag die niet bewezen kunnen worden, of erger: verouderde wetenschap die plausibel als incorrect terzijde is geschoven door de moderne wetenschap. Halachische bronnen nemen bijvoorbeeld het geocentrische model uit de Middeleeuwen voor waar aan. Ook de medische inzichten uit de Talmoed werden al in de Middeleeuwen als 'niet geldig in onze tijd / in onze gebieden' terzijde geschoven. Maar, tegelijkertijd zit je wel met Talmoedische regels over wanneer je wél of niet de Sjabbat mag overtreden voor een zieke persoon. Een ingewikkeld probleem voor mensen met een open mind; een bezoekje van Elijahoe kan dan van pas komen …
Want ook in het na-Talmoedische jodendom is de profeet Elijahoe belangrijk – misschien nog wel belangrijker dan vroeger. Bijzondere inzichten of wonderbaarlijke gebeurtenissen en ontmoetingen werden aan Elijahoe haNavie – de profeet Elija – toegeschreven.
Dit gaat over het verhaal van de bekende rabbijn Elijahoe (!) Lapyan die een ontmoeting zou hebben gehad met de profeet Elijahoe die hem een geneesmiddel voor zijn doodzieke vrouw aanwees in de vorm van een plant waarvan men soep maakt … Of kijk in het boek over de Dertien Geloofsprincipes van het jodendom – met commentaar van de Lubavitscher Rebbe waarin exact wordt uitgelegd wat een ontmoeting met Elijahoe – gilui Elijahoe – precies is.
In deze laatste bron is vooral het onderscheid interessant dat wordt gemaakt tussen een ‘spiritueel bezoek’ en een ‘fysiek bezoek’ van Elijahoe. Voor een fysiek bezoek heeft de ziel van Elijahoe namelijk weer even bezit genomen van zijn menselijke lichaam … Dit onderwerp is overigens deze week extra actueel vanwege de parasja van de week: Pinchas. Dit bijbelse personage wordt namelijk in de rabbijnse traditie gezien als dezelfde ziel of persoon als die van de latere profeet Elijahoe. Pinchas krijgt namelijk het eeuwige leven van God – op basis van de volgende twee verzen uit Bemidbar / Num. 25:
De eenvoudige uitleg is dat het priesterschap – en het Hogepriesterschap in het bijzonder – aan de directe nakomelingen van Pinchas is gegeven. De meer spirituele uitleg die stelt dat Pinchas en Elijahoe identiek zijn, ziet in het woord ‘na hem’ (acharav) een verwijzing naar de onsterfelijkheid van Pinchas-Elijahoe zelf. Zijn nakomelingen zijn de verschillende incarnaties van de ziel van Pinchas/Elijahoe die ook weer zal terugkeren in de Eindtijd om de Verlossing en komst van de Masjiach aan te kondigen, zoals aan het einde van Malachi te lezen is:
(Malachi 3:23-24 of 4:5-6 in Christelijke Bijbels)
En uiteraard is Elijahoe aanwezig bij élke briet mila, bij elke besnijdenis die plaatsvindt …
Als u nog een kabbalistische parasja wilt lezen, kijk dan op de site van Michael Berg waar de profeet Elijahoe alweer de hoofdrol speelt.
Tot slot voor de mensen die nog twijfelen aan de mogelijkheid dat Elijahoe op meerdere plekken tegelijk aanwezig kan zijn, deze link.
Sjabbat sjalom!
