Vanuit de eenheid van Sjawoeot werden we ruw weer wakker in de 'gewone' wereld van geweld, racisme en discriminatie. Pas uitgaande sjabbat zag ik in de media wat er in de VS was gebeurd en de reacties daarop in de vorm van protesten en demonstraties – maar ook wat er die sjabbat Sjawoeot helaas in Israël was gebeurd, waar het leger de ongewapende, autistische Iyad Halak doodschoot. En dat terwijl Sjawoeot en eenheid met elkaar verbonden zijn, omdat onze geleerden stellen dat het volk eigenlijk alleen bij de collectieve piekervaring bij de berg Sinaï eensgezind was. "En zij vertrokken van Refidim, kwamen in de woestijn Sinaï en legerden zich in de woestijn; en Israël legerde zich daar tegenover de berg" (Sjemot 19:2). De rabbijnen zien in de overgang van meervoud (“legerden”) naar enkelvoud (“legerde”) dat de toestand er één was “als één man met één hart.” Van slapheid en twijfel, gesymboliseerd door Refidim (de stam r-f-h betekent ook zwak), naar de eenheid van Sinaï. Let echter wel op de nadruk van het woord “daar” (sjam) – op alle andere, gewone, momenten was de eenheid vaak ver te zoeken. Die eenheid werd ruw versplinterd en verbroken door de crisis rond het Gouden Kalf waarin de eenheid verbroken bleek – symbolisch vormgegeven door het breken van de stenen tafel.
Maar misschien kan eenheid maar heel kort bestaan en lag de kiem voor wat later zou komen al in die eenheidservaring zelf. Volgens de rabbijnen was de toestand er weliswaar een van eenheid maar was er tegelijkertijd sprake van differentiatie – een ieder hoorde de stem van God met de Tien Woorden op zijn of haar niveau. Bovendien zouden de eenstemmige woorden van God ook nog eens in meervoudigheid van de zeventig talen van de wereld hebben geklonken. Een eenheid in verscheidenheid die, wanneer het piekmoment voorbij is en de leider even weg is, echter ontaard in verschillende fracties: de één wil terug naar Egypte, de ander wil geweld gebruiken (Chur zou volgens de traditie zijn gedood omdat hij protesteerde tegen het Gouden Kalf), sommigen willen de leider vervangen, en weer anderen zoeken een compromis (Aharon). Er zullen ongetwijfeld nog meer stemmen zijn geweest. Het resultaat was volgens de rabbijnen echter dat waar het allemaal mee begon op de achtergrond kwam en er een vlucht kwam in geweld, afgodendienst en seks. Oftewel, de piekervaring werd vertaald naar een basaal driftniveau waarmee men vooral de emoties van de ervaring probeert te verdrijven. (En afgodendienst staat uiteraard zelf al symbool voor het meervoudige 'gewone' tegenover de eenheid van het heilige, het bijzondere).
De rest is Bijbelse geschiedenis – op allerlei manieren wordt het probleem behandeld hoe een verheven collectief doel vast te houden. Zo wordt er aan het leiderschap van Mosjé gesleuteld – op een gegeven moment krijgt hij een raad van zeventig oudsten naast zich die de macht moeten verdelen en daarmee de draagkracht vergroten. Ook wordt een heel ambtenarenapparaat van duizenden rechters dan wel mediators in het leven geroepen die alle dagelijkse kleine problemen moeten behandelen van mensen uit het volk, gewapend met de juiste karaktereigenschappen (moed, eerlijkheid, Godvrezendheid). Ook wordt het doel nog even uitgesteld – in plaats van onder deze condities het land Israël te betreden en de Openbaring in praktijk te brengen door de implementatie van de Tora als wetssysteem van de rechtvaardige samenleving, wordt dit doel nog 'even' veertig jaar uitgesteld. Realisme wint het hier van idealisme – met deze mensen en instelling gaat het niet lukken. Ook wordt er een oplossing gezien in het samen collectief vormgeven van een project waar iedereen aan kan bijdragen – de bouw van de Tabernakel. Zo wordt de eenheid weer hersteld en de Sinaï-ervaring weer opnieuw opgeroepen – getuige het vuur en de wolken die de Goddelijke aanwezigheid op de Tabernakel symboliseren.
Op een bepaalde manier zie je de eenheid rond de piekervaring van het protest tegen de gewelddadige dood van George Floyd ook fragmenteren in verschijnselen die niet allemaal positief zijn – geweld, plunderingen, brandstichting. Ook hier is de vraag hoe je strijd voor de goede zaak niet laat escaleren waardoor dit uiteindelijk alleen maar negatief is voor de heilige zaak zelf, waar het allemaal om begonnen was. Tegenstanders kunnen immers de rellen aangrijpen om de legitimiteit van het protest aan het wankelen te brengen. Het is ook hier een uitdaging en opdracht om dergelijke terechte verontwaardiging, afschuw en protest in goede banen te leiden. Veel strijders voor de goede zaak komen nog wel eens in een situatie terecht waarin het doel de middelen – of: álle middelen – heiligt, wat vaak het begin is van het verval van het zoeken naar rechtvaardigheid en waarheid. Want uiteindelijk wil iedereen die protesteert een positieve verandering bewerkstelligen, geen kwaad met kwaad bestrijden zodat je in een cirkel van geweld terechtkomt, waar je makkelijker inkomt dan weer uit raakt …
Terug naar ons eigen land, waar maandag op de Dam een demonstratie tegen racisme – een collectief piekmoment – uit de hand liep. Want er waren veel meer mensen (5.000) bij elkaar dan vanwege corona veilig is, hoe goed de intenties van de demonstranten ook zijn. Natuurlijk had men toen er zo’n 750 à 1.000 mensen waren de zaak moeten afsluiten en geen nieuwe demonstranten meer moeten toelaten. Enkele alternatieve locaties in de buurt of iets verder weg (bijvoorbeeld het Museumplein) kunnen vervolgens als demonstratieplekken dienen voor elk 500 tot 750 mensen (of meer indien dat kan), zodat de zaken niet uit de hand lopen qua aantallen. Uiteraard is achteraf praten altijd makkelijk, maar blijkbaar heeft de politie de ontwikkelingen niet zien aankomen, en de organisatoren ook niet. Niet handig qua volksgezondheid, maar ook los daarvan p.r-matig niet uit te leggen na een (intelligente) lockdown van ruim twee maanden. En ongetwijfeld een onprettig gezicht voor iedereen die in de zorg werkt.
Dat staat los van het grote belang van deze specifieke demonstratie en het recht op demonstratie op zichzelf. De manier waarop er vervolgens echter weer mee wordt omgegaan door sommige critici doet het gevoel van urgentie, dat toch collectief wordt gedeeld waar het om racisme gaat, al weer snel verdampen. Men kan zien hoe allerlei persoonlijke interesses en politieke processen bij sommigen de discussie vertroebelen en de analyse van het probleem verstoren. Windt iedereen zich ook in dezelfde mate zo op over de gebeurtenissen als het om iets heel wezenlijks zou gaan dat voor hem of haar op het spel staat, iets dat direct raakt aan iemands veiligheid en identiteit? Of als de burgemeester die de fout maakte, er toevallig één is van jouw politieke kleur?
We moeten het uit de hand lopen van de demonstratie niet te snel afdoen als onbelangrijk, maar stel dat het om een demonstratie zou gaan om een zwaar antisemitisch incident dat zich, god bewaar, in Nederland zou hebben voorgedaan. Hoe zouden wij er dan in staan als de demonstratie uit de hand loopt door de aanwezigheid van te veel mensen? Laten we vooral naar oplossingen zoeken in plaats van om het hoofd van de 'schuldige' te roepen. Een reflex waar men normaliter niets van leert en wat natuurlijk geen oplossing is voor waar het allemaal om begon. Men kan beter goede noodscenario's voorbereiden voor mogelijke vergelijkbare situaties in de toekomst. En laten we zo snel mogelijk 5.000 gratis tests verstrekken aan de bezoekers van de demonstratie, opdat wie onverhoopt positief test in thuisquarantaine kan gaan, en verder nadenken hoe we de mogelijke gezondheidsschade zo veel mogelijk kunnen beperken. Vrijheid heeft nu eenmaal een prijs …
Sjabbat sjalom!
