Tijdens een klein Toe Bisjwatfeestje bij ons thuis werd door een van de gasten het aangeboden gedroogd fruit geweigerd – ‘daar werd ze altijd zo winderig van’. Na deze ontboezeming werd Toe Bisjwat voor mij nooit meer wat het geweest was … Overigens ligt het gedroogde fruit wel meer mensen zwaar op de maag: ze bevatten veel suiker en dus overtollige calorieën. En dat past natuurlijk niet in het huidige schoonheidsideaal van slank. Orthodoxen van de rechterkant van het spectrum worden weer onrustig van gedroogd fruit door de mogelijke aanwezigheid van insecten, eitjes en wie weet wat voor moois uit de natuur … Dadels, abrikozen, rozijnen en vijgen worden als potentieel gevaarlijk bestempeld en dienen goed bekeken te worden, door ze te openen bijvoorbeeld (vooral vijg en dadel). Voor de liefhebbers hier wat filmpjes over orthodox fruit eten.
Dit jaar kwam er echter een extra probleem om de hoek kijken bij de viering van het Bomenfeest, althans voor rechtlijnige orthodoxen. Omdat dit Joodse jaar het Sjemita-jaar is, mag er niets worden geplant. Aj, daar gaan al die leuke boompjes die normaliter geplant worden door scholen en jeugdverenigingen in Israël. Dat valt dus al af. Nu was Chabad al nooit zo dol op die boompjes – de Lubavitscher Rebbe z”l vond dat ‘seculiere gedoe’, zonder religieuze betekenis, maar niets (hoewel andere vromen daar weer anders over denken). Waarschijnlijk hadden de plantingen zeker in het verleden een duidelijk seculier-zionistisch karakter, hetgeen de Rebbe dan weer zwaar opnam. In veel religieus-orthodoxe kringen was nooit verzet tegen de boomplantingen op Toe Bisjvat, men zag het ook als iets religieus.
Wegens het wegvallen van het traditionele boomplanten, wordt er tijdens Sjemita-jaren in Israël gezocht naar een andere invulling, zoals het houden van excursies om de natuur beter te leren kennen. Of het houden van de seider van Toe Bisjwat, een uitvinding van de kabbalisten uit Tsfat (16e eeuw). Mee-seideren? Dat kan.
Dan is er nog het gedroogde fruit in een Sjemita-jaar. Je moet natuurlijk wel zeker zijn dat dit Sjemita-kosjer is – dus óf uit gebieden van Israël, óf uit het buitenland waar de Sjemitawetten niet gelden, óf van voor het begin van het Sjemitajaar.
Toch blijft de metafoor van mens als boom (of boom als mens?) een mooie les van dit Bomenfeest. Net als bomen hebben ook mensen wortels. Is een bos niet een prachtig voorbeeld van menselijke saamhorigheid, met al die verschillende soorten bomen en struiken die toch harmonieus naast elkaar en tussen elkaar staan? Een beter voorbeeld van vreedzaam samenleven dan de dierenwereld of de mensenwereld … Net als bomen hebben we een zichtbaar deel dat we openlijk tonen (takken, vruchten, bladeren), en een gedeelte dat privé is en ‘onder de grond zit’ (de wortels). Een actueel onderwerp, gezien de discussies over de aard van de publieke ruimte. Door het religieus geïnspireerde geweld van de afgelopen vijftien jaar wordt men weer nerveus van publieke symbolen van religieuze gezindheid. Hoofddoekjes zijn een goed voorbeeld. Maar is het echt nodig dat religie in de publieke ruimte zichtbaar wordt?
Er zijn ook uitingen die tussen politiek en religie in zitten – een grijs gebied. Neem nu deze manifestatie op de Dam, een kleine twee weken geleden. Dit had ik al een keer eerder daar gezien, en het gaat volgens sommigen om een aan de Moslimbroederschap verwante organisatie die tegen het regime in Egypte protesteert. Vlaggetjes (aangepaste Egyptische vlag en gele vlag met vier vingers), ballonnetjes, gruwelijke foto’s en leuke Arabische muziek. Maar wat zingt men eigenlijk? Is het stiekem ook een religieuze bijeenkomst? Ik zou het niet weten, maar ik krijg ook niet het flyermateriaal aangeboden van de man-met-baard-en-das. Waarom protesteert men eigenlijk op de Amsterdamse Dam en niet in Den Haag bij de Egyptische ambassade? Kijk hier voor een impressie.
Kun je religie niet beter beperken tot je eigen privédomein en de daartoe bestemde plaatsen: synagoge, moskee en kerk? Ik denk zelf van wel, al was het maar uit eigen belang omdat ik tot een klein kerkgenootschap behoor. Als klein clubje zal je het onderspit delven in de zee van symbolen van andere religies. Bovendien, hoe verbindend zal zo’n ruimte vol verschillende religieuze symbolen zijn, gezien de soms gespannen manier waarop gelovigen met zusterreligies omgaan? Je gaat mensen meteen indelen op basis van hun religieuze uithangbord. Lijkt me geen goede zaak. Een andere kant is: waarom zou de publieke ruimte wel vol mogen hangen met politiek-ideologische uitingen? Die hebben meer slachtoffers gemaakt dan religieus geïnspireerd geweld. Misschien beter om je gewoon te beperken tot verkiezingstijd of gewoon thuis alles volhangen met posters van je favoriete politicus, of in verenigingsverband (met een glas sherry in de hand klagen over de economie en zo …). Maar dan moet je nog een stapje verder gaan en de publieke ruimte zo neutraal mogelijk houden door ook de commercie en de reclame een halt toe te roepen. En ook deze te beperken tot hun eigen ruimte op TV, radio, Internet, kranten en tijdschriften.
Waar een Bomenfeest allemaal niet goed voor is … Om toch positief af te sluiten, deze week een foto op Failed Messiah van Bobover Chassidiem in het vliegtuig die een soort kapje krijgen om op het tv-scherm te plakken, met de tekst dat ze op weg naar het Heilige Land zich beter kunnen bezighouden met Tora-studie dan met tv-kijken. ‘Ken Hem op al je wegen’, staat er groot afgedrukt en ‘Wanneer je op weg bent’, een verwijzing naar het Sjema en de plicht om altijd Tora te leren.
Sjabbat sjalom!
