Wanneer u deze column leest, bent u misschien nog vol van het referendum van eergisteren. Of misschien beter: versjteerd. Want hoe democratisch is het als een regering die je eens in de vier jaar kiest 'ja' tegen iets zegt, en vervolgens de bevolking nog zijn mening wordt gevraagd in een referendum? Bovendien: waar gaat het de ja-stemmers of nee-stemmers eigenlijk om? Nadat ik braaf mijn blanco-stem heb uitgebracht bij ons in de buurt, loop ik nog napeinzend naar huis. Had ik niet gewoon ‘ja’ moeten stemmen? Of thuis moeten blijven, zoals sommige vrienden mij aanraadden. ‘Nee,’ denk ik – dat hele EU-project is prima, maar de uitvoering ervan de afgelopen twintig jaar is lousy (volgens sommigen een weeffout al vanaf het begin …). En het EU-parlement lijkt zich ook aan elke controle te onttrekken, de Europese eenheidsworst die dreigt, plus de enorme regeldrang, sterken mij in mijn ‘blanco’. Want je wilt ook weer niet dat de nee-stemmers per se gaan winnen – want populisme genoeg helaas. Ook wil je niet dat het referendum al bij voorbaat wordt afgeschoten door de politieke elite (zie je wel, het leeft niet, want onder de 30 procent …). Want ook een referendum kan een goed democratisch ‘tooltje’ zijn om de democratie wat fijner af te stemmen. Maar dan moet het wel over iets gaan en de opzet moet anders zijn (niet eerst een parlementair ja, en dan een 'njet' per referendum).

Mijn twijfels over de opzet en noodzaak van dit referendum worden versterkt wanneer ik nog altijd peinzend terugloop naar huis. “Je moet nee-stemmen,” roept een middenstander vanuit zijn winkeltje naar een voorbijganger. “Slecht idee van je, je moet juist ja-stemmen,” antwoordt deze. “Ik heb het verdrag niet gelezen en weet er niets van,” verontschuldigt de middenstander zich. Waarom stem je dan ‘nee’ denk ik, maar kan mijn bemoeizucht nét bedwingen. Maar dan gaat het mis. Bij een andere winkel staat een heer te wachten bij de nog gesloten deur. Hij mengt zich in het gesprek: “Nee, je moet juist nee-stemmen,” roept hij op luide toon. “Nee,” roep ik nu luid mee, “je moet blanco-stemmen, dat is het beste.” “Blanco is het domste dat je kan doen, jongen.” Ik besluit naar de man te lopen en mijn verhaal toe te lichten. Maar ben ook benieuwd naar zijn opinie: “Ik stem ‘nee’ tegen alles van deze regering.” Ah. Ik wijs hem vriendelijk op het feit dat hij hiermee populistisch Nederland in de kaart speelt. Nee, die Wilders moet hij ook helemaal niet, zegt hij, “maar ik ga straks wel op hem stemmen. Op wie anders? Op de VVD die alleen aan de rijken denkt? Of die draaiers van de PvdA en D66?” Tja, zo werkt het dus.

Veel van de EU-sceptici storen zich aan de snelle uitbreiding, de grootschaligheid die ontstaat, en de van boven opgelegde regels die het lokale, regionale en nationale wegdrukken. Een niet onterechte vrees, die echter te vaak xenofobisch, chauvinistisch of nationalistisch wordt ingevuld. Een ethisch-morele invulling is echter ook mogelijk: grootschaligheid leidt tot het verdwijnen van het individu, tot het ondergeschikt maken van het individu aan grotere structuren met negatieve gevolgen voor de moreel-ethische aspecten en het welzijn. Ook op nationaal niveau bestaat die crisis al. Scholen werden leerfabrieken die afgerekend worden op cijfertjes (de universiteiten gaan dezelfde kant op), evenals de ziekenhuizen die bedrijven werden, en met hen de hele zorgsector. Is de zorg beter en goedkoper geworden? Is het onderwijs beter geworden? Wíe je spreekt heeft klachten, en de media staan ook vol met de persoonlijke schrijnende verhalen.

Nog nadenkend over het referendum maak ik een kort ommetje in het Amstelpark. Mijn oog valt op een paal waar een kast omheen is gebouwd, met daarin boeken. Het blijkt een project te zijn: de boekenpaal, ter herinnering aan Max Lauteslager, een bekende en eigenzinnige psycholoog die in 2015 overleed. Initiatiefnemer is zijn vrouw Saskia van de Ree, die me uitlegt dat haar man heel graag las. En veel. Met dit initiatief wil zij het met elkaar delen, bevorderen. Je kunt namelijk een boek lenen, meenemen of zelf boeken neerleggen. Afgelopen zaterdag, 2 april, werd de boekenpaal officieel geopend, in aanwezigheid van gemeente en belangstellenden. Een voorbeeld van het kleine dat verbindt …

Maar er was natuurlijk ook ander nieuws: de gelekte, gehackte Panama Papers die de komende tijd nog wel voor veel media-aandacht zullen zorgen. En ja, zowaar hoor je al meteen over een link met de voetbalwereld. Ook daar hoef je je niet over te verbazen. Voetbal heeft tegenwoordig meer met geld te maken dan met sport. Dat bewees ook de KNVB, wiens licentiecommissie besloot om FC Twente opnieuw te straffen met puntenaftrek (3 punten) omdat het niet tijdig voldeed ‘aan een financiële doelstelling uit het plan van aanpak’, aldus het AD. Uiteraard kan en moet de KNVB van een voetbalclub eisen dat die zijn zaakjes op orde heeft, maar die puntenaftrek vond ik interessant omdat het ook niet de eerste keer was voor FC Twente. Hé, dacht ik, dat doet de KNVB volgens mij nooit bij voetbalclubs van wie aanhangers regelmatig in verband worden gebracht met racistische en antisemitische spreekkoren en dergelijke. Blijkbaar is het voor de KNVB erger als een voetbalclub niet aan financiële eisen voldoet, dan aan moreel-ethische. En ja, er wordt soms wel een geldboete opgelegd bij spreekkoren, maar dat is niet genoeg. Dat geld krijgen ze wel bij elkaar … Hetzelfde geldt voor de geldstraf voor Le Pen die 30.000 euro zou moeten betalen voor zijn uitspraken over de gaskamers in de Tweede Wereldoorlog. En wat nu als hij dat bij elkaar crowdfundt, of een rijke extreem-rechtse mecenas dat even voor hem betaalt? Kortom, ‘een klein detail in zijn persoonlijke geschiedenis’, die boete …

En in Israël was er volgens de Yediot van enkele dagen geleden nog ophef over de uitspraken van Knessetlid Smotrich, van Habajit Hajehoedi, dat Arabische en Joodse vrouwen in het ziekenhuis beter apart kunnen liggen. Het begon met een tweet waarin hij het volgende zou hebben geschreven:

En:

Nog naarder waren in mijn ogen de opmerkingen van zijn vrouw, over waarom zij liever geen Arabische arts wil:

Mooi hoor dat streven naar heiligheid en puurheid, maar waarom zelf onreinheid verspreiden door deze onfrisse opvattingen?

Enfin, Sjabbat sjalom!