Het zijn rare tijden zo aan het einde van het jaar: Chanoeka, Kerstmis, Oud & Nieuw. Wie gevoelig is, voelt telkens de wisseling van een feestritme en het gewone leven, die de tijd een ander karakter geven. Tijdens een feestdag of feestelijke periode ‘voelt’ de tijd anders aan dan op een gewone werkdag. De maand december met de vele feestdagen voor Joden en Christenen, waar dan tussendoor ook nog eens gewerkt moet worden, zijn best verwarrend. Nee, vroeger deed men dat beter – dan bouwde men écht een feestje in december. Al duizenden jaren werd er een feestperiode van minstens een week tot acht dagen aangehouden om de zonnewende in de winter te vieren. Kijk, zo moet het dus – niets geen afwisselende ritmes die slecht voor je biologische klok zijn, maar gewoon acht dagen achter elkaar feest. Oftewel Chanoeka, of van 25 december tot en met 1 januari.
Ja, ik hoor u al denken: wat hebben wij Jidden nu weer met al die heidense onzin te maken? Helaas, ook Joden zijn niet immuun voor de impact van de wisseling der seizoenen. De Misjna in traktaat Avoda Zara vertelt over de heidense feesten die de rabbijnen kenden en waarvoor restricties golden met betrekking tot zakelijke contacten met heidenen. De reden daarvoor was dat de heiden het geld of de waren zou gebruiken voor de viering van zijn heidens feest. En daar wil je als Jid, óók als je daar geld aan kan verdienen, natuurlijk niet aan meewerken en deel aan hebben. Ziehier Shylock weerlegd … Maar wat waren die feesten? De Misjna (8a) noemt een hele rij, maar de twee voor ons belangrijke zijn Kalenda en Saturnalia. Kalenda – inderdaad verwant aan het woord kalender – was een oud Romeins feest aan het einde van het jaar – de laatste week van het jaar. Saturnalia was een jolige feestperiode van 17 december tot ongeveer 25 december.
Oftewel, het draaipunt van de jaarwisseling ligt ongeveer rond Kerstmis. Noe, maar wat heeft dat met uns Jidden te maken? Het interessante is dat volgens de Talmoed daar de beide periodes van acht dagen rond de zonnewende plaatsvinden – de Saturnalia ervoor, de Kalenda exact erna. Maar beide heidense feestperiodes zijn volgens de Talmoed veel ouder en gaan nog terug naar de eerste mens, Adam. Van belang hier, is om te begrijpen dat in de rabbijnse kalender de wereld geschapen is in september/oktober – aan het einde van Elloel. 1 Tisjri is Rosj Hasjana, maar volgens de Talmoed de schepping van de mens op de zesde dag. Dus de wereld werd geschapen op 25 Elloel. En verdraaid, dat ligt weer dicht aan tegen de herfst-evening, waarin dag en nacht even lang zijn, en waarna de herfst begint.
De Talmoed verbindt dit alles met de zonde van Adam:
We zien hier dus dat de rabbijnen erkennen dat de periode rond de zonnewende in de winter een feestelijke periode is – zo ruim twee weken – en dat dit oorspronkelijk een zuivere feestelijke bedoening was die terugging op Adam. Later maakten de heidenen dit tot heidense feesten. Maar de kern is dus wel heilig en zuiver.
Dit brengt ons natuurlijk op Chanoeka dat óók gedurende een periode van acht dagen wordt gevierd, en dat ook de overgang vormt tussen het einde van de maand Kislev en het begin van de maand Tewet. Chanoeka begint op 25 Kislev en duurt altijd tot 2 Tewet. De zonnewende van de winter wordt de ‘seizoenswisseling van Tewet’ genoemd (Tekoefat Tewet). Dus is het altijd mogelijk dat Chanoeka óók samenvalt met de zonnewende. Sterker nog, dat was dit jaar ook zo. Chanoeka eindigde op 24 december, terwijl het begin van de winter rond de 21e december is. Dit is andere jaren dus soms ook zo. Sterker nog: sommige rabbijnen stellen in relatie met de passage van Adam en de zonnewende, dat in dat jaar 25 Kislev (of enkele dagen erna) – het begin van Chanoeka – samenviel met de zonnewende, de tekoefa, en het begin van de winter, waarna de dagen inderdaad weer langer worden. Voor wie Hebreeuws leest een aardig artikel hierover …
Helemaal interessant wordt het wanneer sommige rabbijnen stellen dat in de tijd van de rabbijnen van de Misjna en Talmoed de zonnewende van de winter begon op … 25 december! Dit heeft te maken met de overgang van de Juliaanse kalender naar de Gregoriaanse. In de oude Juliaanse kalender begonnen de seizoenen niet rond de 21e-22e van de maand, maar rond de 24e-25e dag van de maand … U kunt er hier iets over lezen, in het Engels.
Hoe het ook zij, in onze tuin kunnen we ook een Chanoeka / zonnewende-wonder aanschouwen. Hieronder twee foto’s van dezelfde boom, genomen met een tussentijd van zo'n maand. Hoe de prachtige herfstkleuren overgaan in de dorre bruine winterkleuren, die straks weer plaatsmaken voor fris lentegroen …
 |  |
Tot slot: bij het vallen van de eerste sneeuw gingen wij nog even naar een bos in het Gooi. In Amsterdam/Amstelveen was van de sneeuw maar weinig te zien. In dat bos was het anders. Daar lag sneeuw en ijs. En zeg nu zelf, is dit unieke patroon in dit stuk ijs geen winterwonder?
Sjabbat sjalom en een goed 2015!
